Trong nhiều thập niên qua, trật tự quốc tế dựa trên sức mạnh kinh tế và quân sự của Mỹ định hình hệ thống tiền tệ thế giới, với USD gần như thống trị. Tuy nhiên, giờ đây, trước những biến động địa chính trị lớn, châu Á đang tiên phong trong việc đa dạng hóa ngoại tệ.
Đa liên kết
Từ giai đoạn hệ thống tài chính quốc tế được thiết lập sau Thế chiến II (1944-1970, còn gọi là thời kỳ Bretton Woods) đến giai đoạn sau chiến tranh lạnh, Washington giữ vai trò trung tâm của kinh tế toàn cầu lẫn cấu trúc an ninh quốc tế. Hệ thống này không chỉ giúp Mỹ củng cố vị thế chính trị mà còn định hình nhiều chuẩn mực thương mại, tài chính và chính sách tiền tệ toàn cầu.
Mỹ vẫn chi phối hệ thống tài chính toàn cầu khi USD chiếm khoảng 58% dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương, khoảng một nửa trị giá thương mại xuất - nhập khẩu toàn cầu và hơn 40% nợ phát hành qua biên giới. Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) vẫn là “ngân hàng trung ương của thế giới”, còn thanh khoản USD tiếp tục quyết định nhịp điệu của thị trường quốc tế. Ngay những quốc gia đối trọng với Mỹ như Trung Quốc, Nga hay Iran vẫn phụ thuộc đáng kể vào “lực hút” của đồng bạc xanh trong thương mại và dự trữ.
Tuy nhiên, theo nhận định của tạp chí Diplomat, thế giới tiếp tục dựa vào USD nhưng không chấp nhận trật tự thứ bậc đi kèm. Mỹ vẫn có khả năng gây sức ép thông qua thanh khoản, quy định và thị trường, nhưng không thể mặc nhiên kỳ vọng những công cụ đó sẽ mang lại sự ủng hộ chính trị. Thế giới không còn một trật tự đơn cực, mà là một cấu trúc “đa liên kết”, nơi các nước cân bằng giữa lợi ích kinh tế, an ninh và chính trị theo cách phức tạp hơn trước.
Hơn nữa, việc Washington sử dụng hệ thống tài chính như một công cụ quyền lực củng cố vai trò của USD đã bộc lộ hạn chế của chiến lược này. Gói trừng phạt quy mô lớn áp đặt lên Nga sau năm 2022 cho thấy sức mạnh tài chính của Mỹ, nhưng cũng làm dấy lên lo ngại: quyền tiếp cận USD có thể bị rút lại chỉ sau một đêm. Điều từng được xem là chỗ dựa ổn định giờ bị nhìn nhận như một rủi ro. Từ đó, các nước bắt đầu tính toán chiến lược, đa dạng hóa dự trữ và tạo cơ chế thay thế, dù bước đầu còn hạn chế, để giảm phụ thuộc tuyệt đối vào Mỹ.
Châu Á tiên phong
Tại châu Á, tư duy “đa liên kết” đang lan rộng. Trung Quốc xây dựng hệ thống tài chính và kết nối song song thông qua Sáng kiến Vành đai và con đường (BRI), Ngân hàng Đầu tư hạ tầng châu Á (AIIB) và các nền tảng kỹ thuật số khu vực, nhằm cạnh tranh với mô hình phương Tây.
Các dự án cơ sở hạ tầng, từ đường sắt tốc độ cao đến mạng viễn thông 5G, không chỉ thúc đẩy thương mại mà còn củng cố ảnh hưởng tài chính và kỹ thuật số. Ấn Độ, các quốc gia vùng Vịnh và nhiều nước Đông Nam Á chọn cách duy trì quan hệ an ninh với Mỹ nhưng đồng thời tăng cường thương mại, năng lượng và công nghệ với Trung Quốc và Nga. Ngay cả những đồng minh thân cận của Mỹ như Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đang nỗ lực mở rộng không gian tự chủ thông qua hợp tác tài chính khu vực và nhiều sáng kiến thanh toán khác bằng nội tệ.
Theo CNBC, việc giảm dần sự phụ thuộc vào USD đang trở thành lựa chọn chiến lược tại nhiều nước châu Á, nhất là ASEAN, khi tăng cường thanh toán bằng nội tệ và kết nối hệ thống thanh toán khu vực. Ngân hàng Barclays (trụ sở tại Anh) vừa cảnh báo USD không chỉ là công cụ tiền tệ mà còn có thể bị “vũ khí hóa” qua trừng phạt hoặc thương mại.
Dữ liệu thị trường cũng phản ánh điều này: các đồng tiền châu Á như yen Nhật, won Hàn Quốc, NDT có xu hướng tăng so với USD khi nhà đầu tư kỳ vọng FED giảm lãi suất, nhưng đồng thời, nếu USD bật lại, chi phí trả nợ USD của các nước châu Á sẽ tăng mạnh. IMF cảnh báo USD mạnh trở lại có thể tạo “rủi ro lớn” cho châu Á, trong khi Ngân hàng Trung ương Đức (Deutsche Bank) nhận định chính sách “cô lập” của Mỹ thúc đẩy quá trình phi USD.
Trung Quốc, vốn âm thầm giảm nắm giữ trái phiếu kho bạc Mỹ hơn 27% giai đoạn 2022-2024, dần chuyển sang trái phiếu khác, vàng hoặc tài sản phi USD. Niềm tin toàn cầu vào USD giảm, nhiều quốc gia BRICS thực hiện giao dịch song phương bằng nội tệ, chứng tỏ quyền lực đặc quyền của USD có thể không bền lâu.
Những tin tức này củng cố nhận định của truyền thông rằng thế giới tài chính sắp trải qua trật tự mới không đơn cực (Mỹ - USD), mà mang tính “đa cực tài chính”, với nhiều trung tâm ảnh hưởng, nhiều lựa chọn thanh toán và dự trữ.
