Không một bằng cấp lận lưng vậy mà dám mày mò “làm khoa học”; nhà xưởng tin hin, vốn liếng còm cõi mà liều lĩnh quăng mình vào chốn thương trường; đang yên đang lành lại đùng đùng đi thế chấp căn nhà, vay lãi ngân hàng để chơi “canh bạc cuộc đời”; mà thế gian này có thiếu gì nghề, sao lại cứ nhất nhất đi… móc cống?
Lo chuyện người dưng
Thôn Dương Liễu xã Dương Liễu huyện Hoài Đức tỉnh Hà Tây tự bao đời đã nổi tiếng với nghề truyền thống là làm miến dong riềng (ở miền Nam có nơi gọi là củ chuối, người dân thường luộc ăn như khoai, có vị ngọt). Nhất nghệ tinh, nhờ nghề làm miến, túi tiền của bà con dân làng luôn rủng rỉnh.
Anh Nguyễn Phi Sinh.
Nhưng mặt trái của tấm huy chương là ở chỗ, nghề càng phát triển thì tình trạng ô nhiễm môi trường ở đây càng trầm trọng. Mỗi ngày, làng thải ra hàng chục tấn bã dong riềng, phân gia súc, gia cầm. Chất thải ứ đọng trong cống rãnh, ùn lên cả đường đi lối lại, dềnh ra khắp các cánh đồng…
Thấy dân làng ai cũng quắt queo vì bệnh tật, Nguyễn Phi Sinh (SN 1956) lo lắm. Giàu có mà làm gì khi sống mà như bị tra tấn? Bao đêm mất ngủ, bao ngày bóp trán đã đưa anh bộ đội Cụ Hồ, nguyên chiến sĩ Đoàn Phòng không B72 này đến một quyết định táo tợn: gác lại công việc đang ăn nên làm ra của gia đình để kiếm giải pháp xử lý chất thải cho làng. Đó là vào năm 1996.
Gán nhà đi... móc cống
Bỏ cả công việc, anh Sinh lang thang khắp các cống rãnh, mương máng để... bùn lên ngửi. Anh nhận thấy ở các cánh đồng bị đổ bã thải dong riềng, cây lúa bị “lốp” rất nhiều; còn nơi mương máng, cống rãnh quanh làng vốn luôn đen đặc chất thải, lạ thay, cỏ và bèo tây đều tốt bời bời…
Chắc chắn lượng bùn, bã thải kia có hàm lượng chất hữu cơ rất cao và nếu biết sử dụng đúng mức, sẽ rất tốt cho cây trồng. Lấy chính chất thải đó làm phân vi sinh thì không những làm giảm được ô nhiễm môi trường của làng mà còn mang lại khoản lợi nhuận không nhỏ. Nhủ lòng vậy, Nguyễn Phi Sinh dấn thân vào hành trình… móc cống.
Vét, xúc từng xô bã xơ dong riềng, từng gầu bùn đen đổ lên bờ để phơi khô. Vào mùa mưa dầm gió bấc, không có nắng để phơi, vét được chút chất thải nào là mưa lại rửa trôi tuột đi. Tiếc của, anh đánh bạo lấy thứ chất thải bùng nhùng ấy cho lên chảo đun, rồi xúc đổ vào bao tải mà ép.
Sau đó, anh vô bao chở về nhà nghiền nhỏ ra thành bột rồi hì hụi gia giảm thêm vôi bột, hóa chất làm từ thảo mộc để cho ra những túi phân bón vi sinh. Trong khoảnh sân rộng 35m2, cả nhà anh đánh trần ra pha trộn 40% chất thải với 60% chất phụ gia và vôi…
Sau hơn một tháng mày mò, những thử nghiệm mang nặng cảm tính của anh nông dân mới học hết cấp một trường làng này thất bại: mang chất bột ấy rắc cho lúa thì lúa “lốp”, bón cho hoa màu thì chúng chỉ xanh um lá chứ không đơm hoa kết trái. Thấy vậy, họ hàng, người thân tru tréo: “Đã trắng mắt ra chưa. Thôi, dẹp ngay cái ý nghĩ quái gở ấy đi kẻo chết đói rã họng đấy”.
Kẻ xấu bụng thì chửi thẳng vào mặt anh là “đồ điên” rồi yêu cầu chính quyền thôn, xã cấm anh dọn cống, móc bùn. Họ vu cho anh làm tăng sự ô nhiễm môi trường của làng, xã. Vợ chồng nhìn nhau bằng đôi mắt ầng ậc nước, tái dại đi vì lo lắng.
Nhưng chất thép của người lính không cho phép anh Sinh chùn bước. Một mặt, anh động viên để người vợ thảo hiền Nguyễn Thị Trâm (SN 1960) yên lòng; mặt khác, anh tất tưởi đạp xe hơn trăm cây số tìm đến Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp I để tham vấn các nhà khoa học. Trân trọng nhiệt huyết của anh, kỹ sư Vi Văn Tuấn, cán bộ nghiên cứu về vi sinh vật của viện đã tận tình giảng giải cho anh những kiến thức khoa học và còn tặng cả chồng tài liệu để người đàn ông gầy guộc này có cơ sở tiếp tục nuôi “giấc mơ bùn bã” của mình.
Khách hàng đang chọn mua sản phẩm “Trường Sinh SC 999”.
Trọn hai ngày thu mình trong góc phòng, đọc ngấu nghiến hết sấp tài liệu được tặng, anh Sinh vỡ ra nhiều điều nhưng quan trọng nhất, anh lại làm vợ con phát hoảng khi quyết định thế chấp căn nhà, vay ngân hàng 60 triệu đồng để đầu tư máy móc, trang thiết bị phục vụ công việc chế biến bùn đen.
Mãi đến tận bây giờ, ngồi trò chuyện với chúng tôi, chị Trâm vẫn chưa hết sợ: “Tôi lặng người đi khi nghe chồng nói. Ai lại đi thế chấp căn nhà để đánh bạc với bùn…”.
Nhiệt huyết cháy bỏng, lại có kiến thức khoa học áp dụng vào quá trình sản xuất nên chẳng bao lâu sau, sản phẩm phân vi sinh hữu cơ tổng hợp của anh Sinh đã ra đời, được Trung tâm Kỹ thuật 1 - Tổng cục Tiêu chuẩn - Đo lường Chất lượng kiểm định. Những túi phân xinh xắn (10kg/túi, giá bán 9.000 đồng) mang thương hiệu: “Trường Sinh SC 999” chính thức góp mặt trên thị trường phân bón sôi động vào năm 1998.
Tuy vậy, “lấy lòng” được bà con nông dân không phải dễ. Thêm nữa, những túi phân vi sinh vô danh tiểu tốt ấy lại bị “át vía” bởi sản phẩm của những hãng phân bón lớn đã có chỗ đứng vững chắc trên thị trường. Mỗi ngày, anh Sinh chỉ dám sản xuất 3 tấn phân mà cũng không tiêu thụ được, đành chất đống trong kho.
Không có tiền trả nợ, ngân hàng đến niêm phong căn nhà; vợ chồng con cái, tất thảy 6 người đành chui rúc dưới mái bếp rộng vỏn vẹn gần chục mét vuông. “Vừa sống, vừa cần mẫn sản xuất và ngày nào cũng nghe oang oang bên tai tiếng loa truyền thanh xã rao bán nhà mình, nghe biết bao lời dè bỉu của người đời. Nhưng ngay cả những lúc bi đát ấy, tôi vẫn kiên định lựa chọn của mình” - anh Sinh bộc bạch.
Giũ bùn đứng dậy
Tin tưởng vào chất lượng sản phẩm của mình, Nguyễn Phi Sinh động viên gia đình tiếp tục sản xuất. Còn anh thì lặn lội đi khắp nơi để tiếp thị sản phẩm. Ngày ngày, rong ruổi trên chiếc xe đạp cà tàng, anh đi khắp nơi để giới thiệu sản phẩm.
Không chỉ giúp bà con nông dân hiểu phân vi sinh tốt cho cây trồng, không làm mất chất đất, không gây ô nhiễm nguồn nước, anh còn xắn quần, lội xuống làm ruộng để hướng dẫn tỷ mỷ cho bà con quy trình sử dụng phân vi sinh và cũng qua đó, anh nghiên cứu thổ nhưỡng, khí hậu của từng vùng, chất đất, nguồn nước của từng thửa ruộng, cánh đồng để cuối cùng điều chỉnh chất lượng phân cho phù hợp.
Anh cũng quyết định áp dụng chiến lược marketing độc đáo: mời bà con sử dụng sản phẩm trước, trả tiền sau, chất lượng không tốt không lấy tiền. Trời không phụ lòng người, dần dần, sản phẩm “Trường Sinh SC 999” đã không chỉ chiếm lĩnh thị trường khắp tỉnh Hà Tây mà còn được bà con nông dân ở nhiều tỉnh Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Phú Thọ… tin dùng.
Hiện trung bình mỗi ngày, cơ sở của anh sản xuất từ 15 - 20 tấn sản phẩm (tương đương với 40% lượng chất thải của làng), tạo việc làm thường xuyên cho 14 lao động với thu nhập hơn 900.000 đồng/tháng.
Cũng thật đáng mừng khi dự án “Nâng cấp, hoàn chỉnh mô hình sản xuất phân hữu cơ tổng hợp từ phế thải làng nghề, quy mô hộ gia đình” của “nhà sáng chế quê mùa” Nguyễn Phi Sinh vừa vượt qua hơn 50 đề tài nghiên cứu của các nhà khoa học tên tuổi trên cả nước để đoạt giải A tại cuộc thi “Ngày sáng tạo Việt Nam 2005” (do Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Bộ Tài nguyên - Môi trường phối hợp tổ chức vào các ngày 15 và 16-6 vừa qua).
Xưa, có ngày anh Sinh phải đạp xe cả trăm cây số để tiếp thị sản phẩm, có khi tối mắt tối mũi làm ruộng cùng bà con nông dân mà quên cả ăn; trời chạng vạng, đạp xe về gần đến nhà thì lả đói, mệt rã rời nên hoa mắt chóng mặt và cả người lẫn xe ngã lăn xuống vệ cỏ triền đê.
Nay, hàng làm không kịp bán, ông chủ Sinh ngồi nhà liên lạc với khách hàng qua điện thoại, ô tô tấp nập đến bốc hàng; đồng nghiệp, lãnh đạo các ngành, địa phương nô nức đến tận tư dinh để tham quan, học hỏi và đón nhà khoa học chân đất đi giúp chuyển giao công nghệ.
Móc bùn mà mỗi năm kiếm được hơn 3 tỷ đồng, lại góp phần giảm ô nhiễm môi trường ở địa phương, kỳ tích của anh nông dân Nguyễn Phi Sinh thật đáng nể trọng...
Tôi cứ mãi tự hỏi không biết người đàn ông mảnh khảnh, củ mỉ cù mì này lấy đâu ra sức lực mà lúc nào cũng thấy quay cuồng với công việc. Cứ gặp nhau, chưa uống cạn chén trà, tôi đã lại thấy anh hào hứng khoe những ý tưởng mới. MớI đây, gặp nhau, anh hồ hởi cho biết: Lượng nước thải lấy trực tiếp từ các xưởng làm miến, qua quy trình xử lý kỹ thuật, mùi và màu sắc được cải thiện rõ rệt.
Dung dịch này không những rất tốt khi phun cho loại cây trồng lấy lá như chè, các loại hoa, rau... mà còn có thể cho trâu, bò, ngựa… uống để vỗ béo. Hiện tại, sản phẩm đã được anh Sinh gửi tặng để các hộ dân trong xã dùng thử và cho kết quả cao.
Sắp tới, anh sẽ đề nghị cơ quan chức năng kiểm định sản phẩm này để đóng chai, cô đặc ép thành viên và tung ra thị trường. Ngay cả xơ của dong riềng thải ra sau quá trình làm miến, cũng đã được anh nghiên cứu ép thành bánh để vừa dùng làm phân bón, vừa là chiếc thảm giữ độ ẩm cho cây trồng (nương sắn, đồi chè, ruộng bậc thang trồng ngô, lúa…), đắc địa nhất là ở những vùng trung du, miền núi.
Đỗ Quang Tuấn Hoàng
