Nước mắm Phú Quốc (Kiên Giang) là đặc sản Việt Nam nổi tiếng thế giới. Tuy nhiên, gần đây một nguy cơ đang hiện ra: người tiêu dùng có khả năng dùng nước mắm Phú Quốc sản xuất ở… Thái Lan.
- Sản xuất: từ thô sơ đến hiện đại
Làng sản xuất nước mắm tập trung ở thị trấn Dương Đông và An Thới với 90 doanh nghiệp sản xuất truyền thống. Ông Lê Thanh Quang, doanh nghiệp sản xuất nước mắm lâu năm ở Dương Đông cho biết: Nghề này ra đời cách đây khoảng 200 năm và không ngừng phát triển.
Công nhân đóng chai và dán nhãn hiệu nước mắm tại Phú Quốc.
Cá cơm ở biển Phú Quốc rất ngon, đưa vào thùng gỗ 3 - 4 tấn, sau 7 tháng ủ cho ra nước mắm thượng hạng mà không cần pha thêm bất cứ sản phẩm phụ nào khác. Từ năm 1986 đến nay, làng nghề phát triển mạnh, nhờ được đầu tư đúng mức về trang thiết bị hiện đại như: cải tiến phương tiện đánh bắt lớn hơn, thùng gỗ muối cá nâng lên 10 – 12 tấn, qui trình ủ cá kéo dài đúng 1 năm mới cho ra nước mắm cốt, chất lượng nâng lên 400 đạm.
Từ việc mỗi năm sản xuất vài chục ngàn lít, Phú Quốc tăng sản lượng nước mắm lên 8 – 10 triệu lít, nhưng phương pháp chế biến vẫn giữ đúng truyền thống. Tuy nhiên, với sản lượng như thế, nước mắm Phú Quốc cũng chỉ đáp ứng 1/10 nhu cầu sử dụng ở Việt Nam. Bà Nguyễn Thị Tịnh, Chủ tịch Hiệp hội sản xuất nước mắm Phú Quốc khoe: “Năm 2003, chúng tôi phối hợp với Công ty Unilever xây dựng nhà máy đóng chai nước mắm tại Phú Quốc. Công suất thiết kế 2.500 lít/ giờ, hệ thống lấy nước mắm đưa vào bồn chứa, lọc tạp chất, tiệt trùng, đóng chai… rất hiện đại”.
- Nước mắm “dỏm” tràn lan
Với màu cánh gián đậm, trong và mùi thơm nhẹ rất đặc trưng, vị mặn - ngọt có hậu béo của đạm… đã tạo ra ưu thế tuyệt đối của nước mắm Phú Quốc, được thị trường chấp nhận nhiều năm nay. Chính từ sự nổi tiếng ấy, nên gần đây nước mắm Phú Quốc “dỏm” xuất hiện tràn lan, làm người tiêu dùng không phân biệt được đâu là thật, giả.
Chính quyền Phú Quốc và hiệp hội ngành nghề biết rõ nước mắm Phú Quốc giả bày bán ở các tỉnh ĐBSCL, TP Hồ Chí Minh, miền Trung, miền Bắc… nhưng đành bó tay, vì không có cơ sở ngăn chặn. Ông Đặng Hồng Phát, chủ doanh nghiệp Hưng Thành 1, ở Phú Quốc bức xúc nói: “Hàng giả chỉ cần nhìn là biết ngay, bởi nghề này tuy đơn giản nhưng phải có bí quyết mới làm ngon được.
Muối cá - giai đoạn quan trọng để sản xuất nước mắm Phú Quốc chất lượng cao.
Riêng nguồn nguyên liệu đã khó, phải là cá cơm sọc tiêu, cá cơm than, cá cơm phấn chì và phải bắt tại vùng biển Phú Quốc, cá nơi khác không bằng. Muối ướp mua về từ Bà Rịa - Vũng Tàu không phèn, không tạp chất; muối ở các vùng khác ướp không ngon. Chưa kể điều kiện khí hậu, nguồn nước, tay nghề… Nói thật, dù cùng một nguyên liệu và cách ướp cá như trên, nhưng khi mang vào đất liền sản xuất, chất lượng kém xa so sản xuất tại đảo”.
Ngoài ra, tình trạng khai thác cá cơm vô tội vạ dẫn đến nguồn nguyên liệu cạn kiệt, đang là nguy cơ “xóa sổ” nghề nước mắm. Trước đây, cá cơm được đánh bắt theo mùa khoảng tháng 7 trở đi và sử dụng lưới vây theo phương pháp truyền thống. Còn hiện nay, nhiều tàu khắp nơi về biển Phú Quốc dùng đèn pha công suất lớn để cá tụ lại và bắt sạch.
Ngoài ra, hàng ngàn phương tiện cào bay, bẫy điện, tàu dùng lưới nhỏ… khai thác cá theo hình thức hủy diệt xảy ra tràn lan. Ông Phan Ngọc Vũ, Chi cục phó Chi cục Bảo vệ nguồn lợi thủy sản Kiên Giang cảnh báo: trong 2 năm gần đây, sản lượng cá cơm ở Phú Quốc giảm khoảng 50%, nếu không ngăn chặn kịp thời nguy cơ cạn kiệt là khó tránh khỏi.
- Mỏi mòn chờ... thủ tục
Năm 2004, Chi cục Bảo vệ nguồn lợi thủy sản Kiên Giang bắt khoảng 500 vụ khai thác thủy sản trái phép, xử phạt trên 4 tỷ đồng. Tuy nhiên, đây chỉ là “bề nổi”, thực tế hàng ngàn vụ đánh bắt tận diệt khác vẫn diễn ra ngày đêm, trong khi lực lượng thanh tra quá mỏng không tài nào quản lý hết.
Chi cục phó Phan Ngọc Vũ nói: “Mức xử phạt quá thấp không đủ sức răn đe. Nhiều chủ tàu nói thẳng thừng, chỉ cần đánh trót lọt 10 chuyến dù bị phạt cũng chẳng nhằm gì, bởi mỗi chuyến họ lời 15- 20 triệu đồng. Chúng tôi nhiều lần kiến nghị cấp trên cấm cào bay, tăng hình thức xử phạt và rút giấy phép những tàu vi phạm 3 lần/ năm… nhưng đến nay vẫn… chờ”. Trong khi đó, cá cơm tăng vùn vụt lên 4.000 đồng/ kg, gấp đôi năm ngoái. Nhưng sản lượng vơi dần, nhiều cơ sở làm nước mắm chấp nhận mua giá cao vẫn không có cá ngon.
Đối với việc chống hàng giả, Bà Nguyễn Thị Tịnh cho biết: “Giữa năm 2001, Cục Sở hữu Công nghiệp đã công nhận tên gọi xuất xứ nước mắm Phú Quốc. Theo đó, chỉ những cơ sở sản xuất nước mắm tại Phú Quốc mới được sử dụng, ngoài ra các doanh nghiệp trên đảo cũng đăng ký xong thương hiệu riêng cho mình. Gần đây, những cơ sở nước mắm ngoài tỉnh đề nghị sử dụng tên Phú Quốc, điều này vi phạm xuất xứ nên chúng tôi không đồng ý.
Tuy nhiên, họ vẫn lạm dụng”. Cái vướng hiện nay là “chờ” Bộ Thủy sản ban hành Quy chế kiểm soát và Quy định sản xuất, mặc dù đề nghị đã gởi mấy năm nay. Một khi Bộ Thủy sản ban hành 2 quy chế trên thì mới đủ cơ sở pháp lý để ngăn chặn hàng giả. Theo bà Tịnh, khi khống chế được hàng giả thì nước mắm Phú Quốc sẽ tăng giá trị rất cao. Về lâu dài, Hiệp hội không tăng số lượng mà tập trung nâng chất lượng, phục vụ 1/10 thị trường nội địa và xuất khẩu.
Trong khi “chờ” phía Bộ, thì ở Thái Lan, việc sản xuất và xuất khẩu nước mắm tên Phú Quốc cũng diễn ra tràn lan. Nhiều doanh nghiệp cho biết, một số công ty ở Thái Lan hiện mon men đăng ký thương hiệu nước mắm Phú Quốc tại một số nước. Đây là một nguy cơ tranh chấp thương hiệu nếu Việt Nam chậm chân. Danh tiếng nước mắm Phú Quốc đang lung lay và có thể bị mất bất cứ lúc nào, nếu các ngành chức năng cứ mãi thờ ơ.
HUỲNH PHƯỚC LỢI
