Thơ Tố Hữu: Cháy bỏng khát vọng lý tưởng cách mạng!

Nhân kỷ niệm 105 năm Ngày sinh của nhà thơ Tố Hữu (4-10-1920 - 4-10-2025), PGS-TS Nguyễn Thanh Tú có bài viết về nhà thơ Tố Hữu.

Khát vọng dâng hiến

Giáo dục học hiện đại khẳng định người thầy giỏi, ngoài trao truyền tri thức, cơ bản hơn là khơi gợi ở trò khát vọng chiếm lĩnh đỉnh cao trí tuệ. Hiểu theo nghĩa này, Tố Hữu là một trong những người có công lớn trong việc làm sống lại, nhân lên khát vọng yêu nước của bao thế hệ.

Theo sách báo và nhiều hồi ký các bậc tiền khởi nghĩa (trước năm 1945), đọc thơ văn cách mạng, nhất là thơ Tố Hữu, như được truyền thêm ngọn lửa nhiệt tình yêu nước, thương nòi để thêm dũng khí đấu tranh giải phóng dân tộc đang lầm than. Như ánh mặt trời, lý tưởng rất đẹp ấy mở ra cả một chân trời mỹ học mới: Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ/ Mặt trời chân lý chói qua tim/ Hồn tôi là một vườn hoa lá/ Rất đậm hương và rộn tiếng chim (Từ ấy). Đấy là một trong những câu thơ hay nhất của thơ Việt Nam hiện đại, chỉ có được ở những tâm hồn đẹp.

Dâng hiến quên mình, tuyệt đối vì sự nghiệp chung: Dấn thân vô là phải chịu tù đày/ Là gươm kề tận cổ, súng kề tai, thế nên chuyện sống chết rất nhẹ nhàng: Chết cũng vì cách mạng, chẳng phiền hà!/ Vui vẻ chết như cày xong thửa ruộng... (Trăng trối). Có lẽ dùng từ “tận hiến” mới khái quát phần nào tinh thần tự nguyện hy sinh của người cộng sản trước năm 1945.

Sau này, trong các cuộc kháng chiến vệ quốc, vẫn nguyên khát vọng ấy, say mê, nồng nàn, cháy bỏng: Ta sẵn sàng xé trái tim ta/ Cho Tổ quốc, và cho Tất cả (Việt Nam, máu và hoa). Dân tộc Việt Nam viết lên những trang vàng lịch sử, là nhờ có những thế hệ cách mạng tràn đầy, mãnh liệt khát vọng yêu nước như thế.

Với lý tưởng “tận hiến” nên các hoạt động trong thơ Tố Hữu thường ở mức cao nhất của trạng thái “sống mạnh”, “sống trào”, “sống tung sóng gió”… Vui cũng hết mình, “tận hiến”, qua mọi giác quan: Nước mắt ta trào, húp mi, tràn môi/ Cổ ta ré trăm trận cười, trận khóc!/ Ta ôm nhau, hôn nhau từng mái tóc…/ Ta hét huyên thuyên, ta chạy khắp nhà (Huế tháng Tám)…

Khát vọng giải phóng

Trong bối cảnh đất nước đắm chìm nô lệ, hẳn nhiên, với người cách mạng, giải phóng là khát vọng “vô biên và tuyệt đích”. Tập Từ ấy, có hẳn một phần “Giải phóng”. Để có giải phóng, phải có yêu thương. Thơ Tố Hữu là tiếng hát của yêu thương đất nước và những con người cần lao cùng khổ. Phải có đấu tranh, thơ ông là tiếng hát tranh đấu, những điều ấy đã được nói nhiều.

Xin được nhấn thêm, một điểm tựa của khát vọng giải phóng là tinh thần lạc quan: Trời hôm nay dầu xám ngắt màu đông/ Ai cản được mùa xuân xanh tươi sáng/ Ai cản được những đoàn chim quyết thắng/ Sắp về đây tắm nắng xuân hồng? Những câu ấy trong bài Xuân đến viết đầu năm Ất Dậu 1945. Cũng ở bài này, nhà thơ gián tiếp nêu lên chân lý muốn giải phóng phải đoàn kết: Hãy đưa tôi nắm chặt lấy bàn tay/ Của bạn! Trong mưa phùn gió rét/ Lòng sẽ ấm cùng nắm tay đoàn kết. Phải biến hờn căm thành sức mạnh vật chất: Ta hớn hở riết bàn tay huynh đệ/ Không gì mạnh bằng đoàn quân nô lệ/ Mà hờn căm đã bốc lửa ran đầu... Một giá trị lớn cần được khám phá thêm của tập Từ ấy là tiếng gọi kết đoàn sức mạnh.

Tố Hữu là một trong ít người nói hay nhất, sinh động nhất khát vọng sổ lồng, bằng thơ: Ngực lép bốn nghìn năm, trưa nay cơn gió mạnh/ Thổi phồng lên. Tim bỗng hóa mặt trời (Huế tháng Tám). Rũ bỏ xiềng gông để làm chủ đời mình. Còn niềm vui nào lớn hơn, ngày khai sinh ra nước Việt Nam mới vui nhất, đẹp nhất, kỳ vĩ nhất. Cả vũ trụ ngập tràn niềm hân hoan: Biển sống trào lên thành đại hội/ Muôn màu vũ trụ kết hoa đăng (Vui bất tuyệt).

Những hình ảnh đoàn người ào ạt, hồ hởi đi giành chính quyền, cũng đi vào lịch sử để sống mãi trong ký ức thiêng liêng của dân tộc: Người cuốn lôi ta, ta cuốn lôi người/ Đi đi hoài, đi mãi, anh em ơi! (Vui bất tuyệt). Người người lôi cuốn nhau vì có Đảng dẫn đường, vì họ tin vào Đảng. Hạt nhân của khối đoàn kết toàn dân là niềm tin. Thơ Tố Hữu là chất kết dính niềm tin dân với dân, dân với Đảng.

Nhờ Đảng dẫn đường, cả dân tộc phát huy khát vọng giải phóng để thống nhất đất nước thành công. Tố Hữu báo cáo lên Bác Hồ: Ôi, buổi trưa nay, tuyệt trần nắng đẹp/ Bác Hồ ơi! Toàn thắng về ta/ Chúng con đến, xanh ngời ánh thép/ Thành phố tên Người lộng lẫy cờ hoa (Toàn thắng về ta). Chân lý lịch sử, đạo lý làm người cùng khát vọng giải phóng vĩ đại của dân tộc; tình yêu nước, yêu hòa bình lớn lao, niềm tin, tình người vị tha lắng sâu trong hồn đất nước, đã kết lên đài hoa chiến công dâng lên Bác!

Khát vọng hòa nhập, chia sẻ

Sứ mệnh cao cả của người cách mạng là đem lại độc lập, tự do cho đất nước, hạnh phúc cho đồng bào. Để làm được điều ấy, họ tự nguyện làm: Tôi đã là con của vạn nhà/ Là em của vạn kiếp phôi pha/ Là anh của vạn đầu em nhỏ (Từ ấy). Đấy cũng là quan niệm và hành động nhất quán suốt một đời vì Đảng vì dân.

Như tình yêu, càng uống càng khát, với những khát vọng trong sáng lớn lao, Tố Hữu chưa thể bằng lòng với chính mình, giọng thơ ông chuyển sang tự vấn, sâu lắng, chiêm nghiệm đầy trách nhiệm là đúng lôgíc tâm lý, cũng là hợp lý với lôgíc nghệ thuật: Tạm biệt đời ta yêu quý nhất/ Còn mấy dòng thơ, một nắm tro/ Thơ gửi bạn đường, tro bón đất/ Sống là cho và chết cũng là cho (Tạm biệt).

Tình yêu thương thiết tha, nồng nàn; vốn văn hóa, vốn sống dày dặn; tài năng thơ điêu luyện làm nền móng vững chắc để tượng đài văn học Tố Hữu mãi tỏa sáng những khát vọng nhân văn, yêu nước. Như một tất yếu, luôn vươn tới các đỉnh cao, thì cũng luôn vươn lên phạm trù cái cao cả, thơ Tố Hữu kết thành các biểu tượng văn hóa rất đẹp là Bác Hồ, anh bộ đội, người mẹ - những hình tượng giàu có khát vọng nhất của thời đại!