Cuối thập niên 60, đang ở bậc trung học đệ nhất cấp (nay gọi là trung học cơ sở), tôi bắt gặp một quyển sách do Nhà xuất bản Thanh Tân in năm 1968. Trên 200 trang giấy xấu, chữ nhỏ, không có lấy một tranh ảnh phụ bản. Đã vậy, bìa ngoài chỉ gồm mấy dòng chữ xanh dương đậm, suôn đuột, in trên nền xanh lục phơn phớt. Chân phương đến mức đơn điệu, khô khan. Thế nhưng, dẫu chưa biết Nguyễn Hiến Lê là ai, tôi chẳng ngần ngại vét số tiền dành dụm ít ỏi của mình để được sở hữu quyển sách mang cái nhan đề gợi lên nỗi tò mò khám phá: “Tự học – một nhu cầu của thời đại”.
Ngay chương đầu tiên đã lôi cuốn tôi vì những lý lẽ tân kỳ đối với đứa trẻ mười bốn, mười lăm tuổi: “Tự học là không ai bắt buộc mà tự mình tìm tòi, học hỏi để hiểu biết thêm. Có thầy hay không, ta không cần biết. Người tự học hoàn toàn làm chủ mình, muốn học môn nào tùy ý, muốn học lúc nào cũng được; đó mới là điều kiện quan trọng”. (tr.12)
Thú thực, tôi chưa làm theo hết tất cả những chỉ dẫn đầy kinh nghiệm và khôn ngoan của tác giả, nhưng sách đã sớm “khai quang”, dẫn dắt tôi vào một con đường kỳ thú. Noi theo đó, hồi trung học, tôi đã tự lập cho mình một tủ sách giá trị với hàng trăm quyển, bòn mót dần dần từng cuốn một bằng cách dành tiền ăn sáng để mua.
Học tú tài ban Toán, vào đời với mảnh bằng Thương mại, nhưng sau này tôi mưu sinh với việc dạy tiếng Anh. Gần 40 tuổi trở đi, tôi có thêm cái thú biên khảo và in sách, chọn những đề tài mà trước đây tôi thiếu cơ hội được học ở nhà trường. Vô tình tôi tự “ứng nghiệm” những gì tác giả Nguyễn Hiến Lê đã viết: “… tự học không đủ để làm giàu, nhưng tự học là một cách lương thiện và chắc chắn để kiếm tiền và tăng lợi tức của ta lên” (tr.31); “… biết bao người bỏ nghề chính, sinh nhai một cách rất lương thiện bằng một nghề phụ, nghề mà hồi trước họ tự học để tiêu khiển”. (tr.32)
Trong tủ sách nhà tôi, quyển Tự học… năm xưa tuy ngả vàng, cũ kỹ nhưng vẫn cứ là rất mới. Mới, vì nó vạch ra con đường tự học để đáp ứng nhu cầu thời đại, một thời đại bùng nổ thông tin với tốc độ mà cái học ở nhà trường dù được cập nhật nhanh chóng chăng nữa e cũng khó đuổi kịp.
NGHÊ DŨ LAN
Tác phẩm đoạt gỉai nhất tháng 9 – 2002 (Đã đăng trong TS. 601 ngay 6-9-02)
