Giấc ngủ rất cần thiết để cơ thể sinh tồn, khỏe mạnh, tái tạo năng lượng, ổn định sinh lý. Nhu cầu ngủ tùy cá nhân, tùy lứa tuổi, tùy thể chất và tâm lý, tùy theo mùa trong năm, thường người trưởng thành khỏe mạnh cần ngủ từ 4 giờ đến 9 giờ mỗi đêm hoặc mỗi ngày. Các cuộc thăm dò cho thấy có khoảng gần phân nửa số người trung niên gặp trở ngại về giấc ngủ hơn 5 đêm mỗi tháng và hiện tượng này gia tăng ở người trên 65 tuổi.
- Rối loạn giấc ngủ ảnh hưởng đến nhịp sinh học
Bác sĩ Bệnh viện Y học Cổ truyền châm cứu cho bệnh nhân.
Ảnh: MAI HẢI
Mất ngủ không phải là bệnh mà có thể được xem như là tình trạng khó đi vào giấc ngủ hoặc khó giữ giấc ngủ. Thường gặp là các tình trạng thức giấc nửa đêm hoặc có những rối loạn trong giấc ngủ gây thức giấc và khó ngủ lại được. Mất ngủ có thể xảy ra tạm thời trong thời gian ngắn hoặc kéo dài nhiều năm.
Rối loạn về giấc ngủ ảnh hưởng đến nhịp sinh học của chúng ta và sẽ tạo các rối loạn, trở ngại để đi vào giấc ngủ, ngủ không được thẳng giấc, giấc ngủ ngắn. Thậm chí nhiều lúc xuất hiện những dấu hiệu bất thường trong khi ngủ như ác mộng, nói nhảm, mộng du. Mất ngủ còn tùy thuộc vào trạng thái tâm lý như lo âu, bức xúc, sợ hãi, stress, vui mừng. Cũng có thể tùy vào tình trạng bệnh lý từ các cơn đau ở nhiều mức độ hoặc có thể do dùng dược phẩm hoặc thực phẩm có chứa chất cafein hoặc cũng có thể do thay đổi nơi, vị trí ngủ.
Ngoài ra các thay đổi tạo các nghịch đảo về giấc ngủ như các chuyến bay nhiều giờ từ Đông sang Tây, bay qua nhiều múi giờ khác nhau hoặc thay đổi ca làm việc cũng dễ gây ra tình trạng mất ngủ. Ở người cao tuổi, do đặc điểm về sinh lý học, thường ngủ ít hơn, thức dậy sớm hơn thanh niên, nhưng không vì thế mà phải dùng thuốc ngủ để giúp ngủ đủ giấc! Cũng có người ngủ trên 10 giờ mỗi ngày nhưng vẫn cảm thấy mất ngủ là do không đạt được chất lượng của giấc ngủ.
Mất ngủ gây nhiều hậu quả như giảm năng suất lao động, gây tai nạn nghề nghiệp như lái xe hoặc vận hành máy móc và gia tăng các chi phí về chăm sóc sức khỏe. Tại các nước tiên tiến, hậu quả của mất ngủ gây thiệt hại mỗi năm khoảng 14 tỉ đô la và số lượng thuốc cần phải giải quyết chứng mất ngủ được sản xuất khoảng 600 tấn mỗi năm!
- Có thể sử dụng nhiều liệu pháp hỗ trợ
Việc điều trị mất ngủ sẽ tùy vào nguyên nhân và mức độ trầm trọng của tình trạng mất ngủ. Ngoài các dược phẩm có nguồn gốc từ hóa chất, cần có sự hướng dẫn kê đơn của bác sĩ như các loại thuốc ngủ (nhóm barbiturates) hoặc các thuốc an thần (nhóm benzodiazepines), chúng ta còn có thể sử dụng nhiều liệu pháp hỗ trợ khác. Việc sử dụng các cây thuốc như rễ valerian, rễ kava được dùng hiệu quả, an toàn tại Mỹ, châu Âu.
Tại nước ta, các dược liệu như lạc tiên (Passiflora incarnata, passionflower) có chứa maltol giúp trấn an thần kinh; các kinh nghiệm dân gian như việc dùng hạt, lá hoặc gương sen, quả táo tàu, mủ trôm, nhãn nhục… cũng giúp an thần dễ tạo giấc ngủ sâu; củ bình vôi có chứa hoạt chất rotundin đã được ứng dụng trong công nghệ dược phẩm dùng dưới dạng thuốc viên; củ nhân sâm (ginseng) của Hàn Quốc, Bắc Mỹ, Việt Nam đã chứng minh có tác dụng tốt cho giấc ngủ.
Ngoài ra, các chất hỗ trợ bổ sung khác cũng được dùng như chất melatonin là chất được tổng hợp và bài tiết từ tuyến tùng, chất tryptophan là một acid amin, khoáng chất magnesium cũng giúp cải thiện được chất lượng giấc ngủ. Bên cạnh đó cũng xuất hiện khuynh hướng không dùng thuốc mà thực hiện các liệu pháp trị mất ngủ như châm cứu, bấm huyệt cho kết quả khả quan.
Để tạo giấc ngủ ngon, yếu tố về dinh dưỡng cũng rất cần được quan tâm. Không nên ăn quá no, hoặc ăn nhiều chất béo, chất đường vào ban đêm để cơ thể không phải làm việc nhiều nhằm tiêu hóa các thức ăn này. Lưu ý chất bột ngọt (MSG) có trong nhiều thức ăn cũng gây nhức đầu, khó ngủ ở một số người.
Hiện các phương pháp hiện đại khác cũng đang được nghiên cứu như phép trị liệu bằng ánh sáng (light therapy). Với phương pháp này người ta dùng nguồn sáng có cường độ chiếu sáng khoảng 2.000 lux giống như ánh sáng buổi chiều trong khoảng 30 phút hoặc ứng dụng điện từ trường năng lượng thấp (LEET, low energy emission therapy) đặt 15 phút trong khoang miệng để giúp điều trị chứng mất ngủ mà không cần dùng thuốc.
PGS.TS. TRƯƠNG VĂN TUẤN
(Bệnh viện ĐH Y Dược TPHCM)
