Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định, trong nền kinh tế nhiều thành phần, kinh tế tư bản nhà nước là thành phần kinh tế được khuyến khích phát triển. Trong những ngành nghề sản xuất mà pháp luật không cấm, kinh tế tư bản nhà nước cần được đề ra những biện pháp cụ thể để khuyến khích sự phát triển của nó trong khuôn khổ của luật pháp, với sự điều tiết của Nhà nước nhằm tạo ra những điều kiện thuận lợi để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng XHCN.
Các nhà đầu tư tại một sàn giao dịch chứng khoán ở TPHCM. Ảnh: Việt Dũng
Nấc thang trung gian
Thực tiễn những năm đổi mới đất nước theo định hướng XHCN đã chứng minh rằng, trong bối cảnh quốc tế hiện nay, Việt Nam chưa có điều kiện để quá độ thẳng, trực tiếp lên CNXH, mà chỉ có khả năng thực hiện bước quá độ gián tiếp lên chủ CNXH.
Kiên định đường lối đổi mới, phát triển đất nước theo định hướng XHCN, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X, khi khẳng định chủ trương “phát triển mạnh các thành phần kinh tế, các loại hình tổ chức sản xuất kinh doanh”, Đảng ta đã chỉ rõ: “Trên cơ sở ba chế độ sở hữu (toàn dân, tập thể, tư nhân), hình thành nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài”. Phát triển kinh tế tư nhân, kinh tế có vốn đầu tư của tư bản nước ngoài trong thời kỳ quá độ lên CNXH có thể dẫn tới sự phục hồi của CNTB ở một mức độ nhất định nào đó.
Song, một khi CNTB được phục hồi, biện pháp hữu hiệu nhất không phải là thủ tiêu nó, mà tìm cách hướng nó vào con đường của CNTB nhà nước. Đương nhiên, trong điều kiện hiện nay, không chỉ nhiều hình thức của CNTB nhà nước không còn hoàn toàn giống như các hình thức tư bản nhà nước những năm 20 của thế kỷ 20, mà còn có sự xuất hiện của nhiều hình thức mới làm tăng thêm tính đa dạng của thành phần kinh tế này.
Nhưng dù có đa dạng, phong phú đến đâu đi chăng nữa, những hình thức của CNTB nhà nước đó, trong điều kiện chính đảng của giai cấp vô sản nắm quyền lãnh đạo và thực hiện công cuộc xây dựng nền kinh tế quốc dân mà ở đó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo và cùng kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng, vẫn chỉ là những bước quá độ, những nấc thang trung gian để phát triển lực lượng sản xuất, đưa nước ta quá độ lên CNXH.
Tạo ra “phòng chờ” để đi vào CNXH
Cho đến nay, có thể nói Việt Nam mới chỉ hoàn thành về cơ bản chặng đầu của thời kỳ quá độ và nhìn chung, vẫn đang trong tình trạng kém phát triển. “Thêm vào đó, do hậu quả của chiến tranh, do thực hiện cơ chế quản lý tập trung, bao cấp kéo dài, chúng ta chưa có được “phòng chờ” để đi vào CNXH. Do vậy, tất yếu phải tự mình tạo ra “phòng chờ” đó, tự mình bắc những chiếc cầu nhỏ đi xuyên qua kinh tế tư bản nhà nước.
Phát triển kinh tế tư bản nhà nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH từ một nước vẫn trong tình trạng kém phát triển, kinh tế còn lạc hậu so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới như ở Việt Nam hiện nay không chỉ là con đường, là phương tiện để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, mà còn nhằm đưa Việt Nam nhanh chóng thoát khỏi tình trạng kém phát triển, tạo nền tảng để đến năm 2020 cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
Với mục tiêu đó và trong bối cảnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, chúng ta cần phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước dưới các hình thức liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà nước với kinh tế tư bản tư nhân trong và ngoài nước. Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi về chính sách, pháp lý để nó được phát triển trên những định hướng ưu tiên của nhà nước, kể cả đầu tư ra nước ngoài. Đồng thời, chú trọng phát triển các hình thức tổ chức kinh doanh đan xen, hỗn hợp nhiều hình thức sở hữu, giữa sở hữu nhà nước với sở hữu tập thể và tư nhân, dưới hình thức vốn và đóng góp cổ phần.
Theo đó, các chủ thể kinh tế tham gia vào kinh tế tư bản nhà nước là các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước, các doanh nghiệp tập thể và người lao động. Bởi vậy, có thể nói, kinh tế tư bản nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút vốn, hiện đại hóa công nghệ và nâng cao năng lực quản lý cho các nhà đầu tư, nhất là các nhà đầu tư tư nhân.
Với vai trò này, kinh tế tư bản nhà nước ở nước ta hiện nay có thể được coi là yếu tố đóng góp tích cực vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo những đòi hỏi của nền kinh tế thị trường và yêu cầu của công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thông qua việc tập trung và hợp vốn giữa nhà nước và tư bản tư nhân dưới hình thức liên doanh, đóng góp cổ phần và hợp đồng hợp tác kinh doanh.
Để giữ vững định hướng XHCN...
Trong bối cảnh mở cửa, giao lưu, hợp tác khu vực và quốc tế ngày càng mở rộng và có chiều sâu, nhất là khi Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), sự phát triển mạnh mẽ và có hiệu quả của thành phần kinh tế tư bản nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN chẳng những giúp chúng ta đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế, rút ngắn quá trình khắc phục tình trạng kém phát triển về kinh tế so với các nước trong khu vực và trên thế giới, mà còn tạo thêm công ăn việc làm cho người lao động và góp phần cải thiện đời sống của họ.
Chiến lược phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, theo chúng tôi, không thể không phát triển kinh tế tư bản nhà nước. Về một phương diện nào đó, có thể nói, phát triển kinh tế tư bản nhà nước là một yếu tố quan trọng trong việc giữ vững định hướng XHCN. Bởi lẽ, ở Việt Nam hiện nay, về cơ sở vật chất, nền kinh tế nước ta hiện chưa có đủ điều kiện để quá độ trực tiếp lên chủ nghĩa xã hội và do vậy, chúng ta có thể và cần phải sử dụng kinh tế tư bản nhà nước để thực hiện định hướng XHCN.
Đối với Việt Nam, việc tận dụng sản xuất tư bản trong và ngoài nước, nhất là bằng cách hướng chúng vào con đường phát triển kinh tế tư bản nhà nước, lấy kinh tế tư bản nhà nước làm phương tiện để tăng nhanh lực lượng sản xuất có thể được coi là một trong những con đường hiện thực nhất, có triển vọng nhất.
Dưới hình thức kinh tế tư bản nhà nước, chẳng những chúng ta thu hút được tư bản nước ngoài, mà còn thu hút được tư bản trong nước bằng cách cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, hùn vốn liên doanh và qua đó, thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển hơn nữa. Sự phát triển của kinh tế tư bản tư nhân được hướng theo con đường phát triển chủ nghĩa tư bản nhà nước dưới hình thức thích hợp, thông qua sự kiểm kê, kiểm soát và điều tiết của Nhà nước XHCN.
Với phương châm chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế, Đảng ta chủ trương xây dựng một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty lớn, đa sở hữu, tạo sức mạnh cho đất nước trong hội nhập kinh tế quốc tế; đồng thời thu hút ngày càng nhiều tập đoàn kinh tế lớn của các nước đến đầu tư, kinh doanh và khuyến khích phát triển mạnh hình thức kinh tế đa sở hữu mà chủ yếu là các doanh nghiệp cổ phần thông qua việc đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và phát triển các doanh nghiệp cổ phần mới, để hình thức kinh tế này trở thành phổ biến, chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong nền kinh tế nước ta.
Từ bối cảnh trong nước và quốc tế hiện nay, với xu hướng đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ kinh tế, Việt Nam hoàn toàn có đủ điều kiện và khả năng để phát triển kinh tế tư bản nhà nước dưới nhiều hình thức phong phú và đa dạng.
Sử dụng kinh tế tư bản nhà nước với tư cách một thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN được cấu thành bởi các quan hệ kinh tế và hợp đồng kinh tế giữa một bên là Nhà nước ta - đại diện cho sở hữu toàn dân, cho lợi ích toàn xã hội, với một bên là các nhà tư bản hoàn toàn có thể đem lại cho chúng ta khả năng vừa sử dụng có hiệu quả sự đầu tư của tư bản nước ngoài, vừa giữ được độc lập, tự chủ, thực hiện hợp tác bình đẳng, cùng có lợi trên cơ sở tôn trọng độc lập và chủ quyền của nhau.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, chúng ta cần phải phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước với tư cách “những chiếc cầu nhỏ vững chắc” để xuyên qua nó, đi lên chủ nghĩa xã hội. Xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nếu không hướng tư bản tư nhân đi theo con đường phát triển kinh tế tư bản nhà nước, chẳng những chúng ta không hướng nó đi theo quỹ đạo của chủ nghĩa xã hội, mà có khi còn làm cho nó tự phát đi chệch sang quỹ đạo của chủ nghĩa tư bản. Tuy nhiên, cũng không vì thế mà tuyệt đối hóa vai trò của kinh tế tư bản nhà nước. Tại Đại hội X, khi một lần nữa khẳng định vai trò to lớn, ý nghĩa quan trọng của kinh tế tư bản nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng ta cũng đồng thời khẳng định: “Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát triển. Kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân”. |
PGS-TS Lê Thanh Sinh
