Nghề nhạy cảm
Sau một vài ngày im lặng, họa sĩ Ngô Lực đã trả lời dư luận và mong cơ quan chức năng sớm làm rõ sự việc trên để trả lại danh dự cho ông. Nhận định về việc này, nhà điêu khắc Bùi Hải Sơn (Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM, giảng viên mỹ thuật) nhận định: “Vụ như cô người mẫu kia và họa sĩ là trường hợp rất cá biệt. Chứ theo dân trong nghề thì mối quan hệ giữa họa sĩ và người mẫu là mối quan hệ rất thiêng liêng, được gắn kết bởi mục đích duy nhất là tạo ra tác phẩm có giá trị thẩm mỹ”.
Họa sĩ Ngô Lực trong nhiều năm nay là người tiên phong trong lĩnh vực body painting (hình thức hội họa vẽ trực tiếp lên chính cơ thể sống của người mẫu). Họa sĩ Ngô Lực cho biết: “Không chỉ tôi mà còn một số nghệ sĩ cũng sáng tạo với hình thức body painting. Bên cạnh đó còn khá nhiều đồng nghiệp vẽ tranh có sử dụng người mẫu nude, các nghệ sĩ nhiếp ảnh nude. Tôi nghĩ những cáo buộc vô căn cứ kiểu này gây ảnh hưởng khá nghiêm trọng đến việc sáng tạo nghệ thuật của chúng tôi. Tôi đã làm việc với rất nhiều người mẫu nữ khỏa thân. Rất nhiều người sẵn sàng đứng ra xác nhận tư cách của tôi khi trực tiếp làm việc cùng tôi”.
Tác phẩm body painting được thực hiện bởi Mực Tàu - một trong những họa sĩ có tiếng trong giới body painting Việt Nam
Các họa sĩ, nhiếp ảnh gia thường xuyên làm việc với các người mẫu, trong đó các mẫu nude (khỏa thân) để sáng tạo tác phẩm. Nhà điêu khắc Bùi Hải Sơn cho biết: “Trong các năm học ở trường mỹ thuật, các tiết học vẽ hay nặn tượng nude chiếm một lượng thời gian quan trọng đối với sinh viên. Không chỉ làm việc với các người mẫu nữ trẻ đẹp, sinh viên còn làm việc với người già, em bé. Những người mẫu này do phòng giáo vụ của nhà trường mời. Họ là những người mẫu chuyên nghiệp, thể hiện qua thái độ, trách nhiệm trong công việc. Sinh viên giỏi hay kém bộc lộ qua các tiết học và thực hành có người mẫu nude. Tuy nhiên hiện nay, nghề người mẫu nude chưa được đánh giá xứng đáng so với đóng góp của họ vào giáo dục và mỹ thuật”.
Chính vì các tiết học và thực hành với người mẫu nude chiếm thời lượng quan trọng trong nhà trường nên khi ra trường và đã thành danh, các họa sĩ đều tìm đến nude như một đề tài không thể bỏ qua. Thế nhưng, khi vẽ nude hay chụp ảnh nude, các nghệ sĩ và người mẫu không có không gian nào khác ngoài việc vào khách sạn như họa sĩ Ngô Lực đã lựa chọn. Chưa kể khi đã hoàn thành tác phẩm rồi vẫn khó tìm nơi trưng bày, vì tranh, ảnh nude vẫn còn là đề tài nhạy cảm. Người vẽ tranh, chụp ảnh nude không phải chỉ có nam giới. Nhiều họa sĩ nữ cũng đã chọn đề tài nude, như Lê Thị Lựu (mỹ thuật Đông Dương), Nguyễn Thị Thanh Hoa, Lê Thị Minh Tâm, Sơn Lâm, Phương Bình…
Người mẫu nude hầu hết vô danh
Theo phát biểu của họa sĩ Lê Thiết Cương tại triển lãm “Nét” của cố danh họa Lưu Công Nhân tại Hà Nội: “Lịch sử mỹ thuật Việt Nam từ Lý, Trần, Lê, Mạc đến cuối thế kỷ 19 còn rất nhiều hiện vật với các chất liệu gỗ, gốm… lấy đề tài nude làm nguồn cảm hứng. Các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên ngày nay như: Bana, Gia Rai, Cơ Tu… cũng có các tác phẩm điêu khắc nude”. Điều này cho thấy vẽ nude từ xa xưa hay chụp ảnh nude hiện nay là một nhu cầu cần thiết của mỹ thuật.
Vậy giá trị tranh nude được đánh giá như thế nào so với các đề tài khác, ví dụ tranh phong cảnh, tĩnh vật? Trong một đấu giá tranh vừa diễn ra hồi tháng 4 năm nay do nhà đấu giá Sotheby’s tổ chức, bức tranh trên lụa Nghỉ ngơi sau tắm của danh họa Vũ Cao Đàm bán được hơn 14 tỷ đồng, trở thành một trong những tác phẩm đắt giá nhất của tranh Việt. Theo họa sĩ Lê Thiết Cương, tranh nude của nữ họa sĩ Việt Nam hiện có giá khá cao, khoảng 10.000 USD.
Còn bức tranh nude đắt nhất thế giới từng bán đấu giá thành công vào năm 2015 là bức Nu couche vẽ năm 1917 của họa sĩ người Italia Modigliani (1884-1920) được bán giá 170,4 triệu USD. Nu couche đứng thứ 3 trong số các tác phẩm hội họa đắt nhất thế giới, chỉ sau bức Salvator Mundi của Leonardo da Vinci và The Women of Algiers (Version 0) của Picasso. Nu couche được một tỷ phú ở Thượng Hải (Trung Quốc) xuất thân từ nghề lái taxi mua. Điều này khẳng định thêm, tranh nude có giá trị bình đẳng so với các đề tài khác trong mỹ thuật.
Thế nhưng, không có nhiều họa sĩ được hưởng lợi từ tác phẩm của mình. Modigliani chết sớm trong nghèo khổ do bệnh lao, dù hiện nay giá tranh và danh tiếng của ông được đánh giá cao… Họa sĩ còn như vậy thì các người mẫu nude trong tranh, ảnh sẽ ra sao? Câu trả lời là hầu hết vô danh sau những đóng góp của họ vào mỹ thuật và nhiếp ảnh!
Xuất hiện ở Việt Nam từ những năm 2000, nhưng đến nay sự phát triển của body painting vẫn còn là một ẩn số. Nhiều rào cản vô hình khiến loại hình nghệ thuật này còn khá loay hoay giữa ranh giới nghệ thuật hay khoe thân. Và việc để body painting được biểu diễn công khai vẫn là một bài toán khó cho các nhà quản lý.
Một tác phẩm body painting được tạo ra khá vất vả và mất khá nhiều thời gian. Người vẽ và người làm mẫu phải làm việc liên tục không ngơi nghỉ để hoàn tất tác phẩm trong suốt 5 - 6 giờ. Sau khi hoàn tất các công đoạn, người mẫu như khoác lên người bộ quần áo nhiều màu sắc, mang một diện mạo hoàn toàn mới. Có thể nói, hiện nay body painting ở Việt Nam phát triển ở khía cạnh giải trí nhiều hơn là một môn nghệ thuật, như một cuộc dạo chơi của các họa sĩ mong muốn vượt khỏi những khuôn khổ của việc sáng tạo tác phẩm trên những chất liệu quen thuộc. Nhiều họa sĩ hiện nay cũng cùng ý kiến, xem đây là một loại hình khá mới ở Việt Nam và nhiều người vẫn có những cái nhìn không mấy thiện cảm với body painting.
Nếu như trên thế giới, body painting được thực hiện trên mẫu nữ lẫn mẫu nam và khỏa thân 100% thì ở Việt Nam, điều này vẫn còn rất hạn chế. Đa phần là người mẫu nữ, những cái tên quen thuộc với body painting như: Nga Tây, Thy Na, Hani Nguyễn, Đàm Thu Trang… Khi thực hiện body painting, nhiều người mẫu chọn mặc một lớp trang phục mỏng và bó sát cơ thể hoặc bikini. Để tăng thêm độ ép phê, nhiều người mẫu và họa sĩ chọn vẽ trực tiếp trên cơ thể trần…
Việc vẽ trực tiếp lên cơ thể, có thể nói là một rào cản lớn để body painting có thể có được sự đón nhận từ đông đảo công chúng. Bởi có không ít người đã bất chấp tai tiếng, sử dụng nhiều chiêu trò mà điển hình nhất là việc khoe thân để nổi tiếng. Nên nếu việc lợi dụng vào body painting để khoe thân lại càng dễ dàng hơn và cũng chính điều này sẽ khiến cho lằn ranh giữa body painting và “mốt” khoe thân càng trở nên nhập nhằng.
LAM HẢI
