Hôm nay 20-5, Đại hội đồng Liên hiệp quốc (LHQ) dự kiến sẽ bỏ phiếu một nghị quyết lịch sử, yêu cầu 5 thành viên thường trực (P5) của HĐBA LHQ không sử dụng quyền phủ quyết đối với các hành động nhằm ngăn chặn hay chấm dứt nạn diệt chủng, tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người. Tuy nhiên, trước đó P5 cho rằng, 193 thành viên của LHQ đại diện Đại hội đồng, cơ quan hoạch định chính sách cao nhất của LHQ, không có nhiệm vụ khuyến nghị cho HĐBA.
Nghị quyết với 20 khuyến nghị do năm nước thành viên nhỏ bé là Costa Rica, Jordan, Liechtenstein, Singapore và Thụy Sĩ đưa ra nhằm tăng cường trách nhiệm, minh bạch và hiệu quả của HĐBA. Năm nước nhỏ tự gọi họ là “Small Five” (S5) sẽ đối đầu với P5 trong “cuộc chiến” mà theo một nhà ngoại giao châu Á là không cân sức. Dù nghị quyết không có tính bắt buộc nhưng theo thời gian, nó sẽ tác động rất lớn đến chính trị và nhận thức. Nếu Đại hội đồng thông qua nghị quyết, đây sẽ là một trong những thay đổi quan trọng của HĐBA.
James Christie, Chủ tịch Hội đồng Phong trào thế giới của Viện Chính sách toàn cầu, tuyên bố tổ chức của ông kịch liệt phản đối luận điệu của P5 cho rằng Đại hội đồng không nên can dự vào công việc của HĐBA. Ông nói: “Quan điểm của P5 cho rằng Đại hội đồng chỉ nên can dự 2 việc chính: Mỗi 2 năm bầu lại 10 thành viên (không thường trực, trên cơ sở địa lý) vào HĐBA và ủy quyền đề xuất ngân sách cho HĐBA là vô lý”. Ngược lại, nghị quyết của S5 đề nghị nhiều việc hơn, đặc biệt là đề xuất một số biện pháp xem xét cách thức làm việc của P5, bao gồm “giải thích lý do phủ quyết hoặc tuyên bố ý định làm như thế, nhất là trong trường hợp liên quan đến tính nhất quán giữa việc phủ quyết với mục đích, nguyên tắc của Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế”. Sự giải thích bằng văn bản này được xem là tài liệu riêng của HĐBA và sẽ gửi cho tất cả các thành viên của LHQ.
S5 đã gửi thư cho 193 quốc gia thành viên nêu rõ: “Hiện nay, hầu hết chúng ta chỉ có thể làm thành viên (không thường trực) của HĐBA một lần trong đời người, nhiều nước vẫn chưa và sẽ không thể làm. Chúng tôi đang cung cấp cho bạn một công cụ cho phép quyền thành viên rộng lớn hơn và được thông tin nhiều hơn cũng như có ý kiến với những gì đang diễn ra trong HĐBA… Giữ mọi thứ như vốn đang diễn ra hoặc thay đổi để minh bạch và cởi mở hơn là lựa chọn của các bạn”.
Tuy vậy, cũng có ý kiến cho rằng, nếu một trong nhóm P5 không sử dụng quyền phủ quyết, liệu có đưa đến những nghị quyết tạo điều kiện cho một số quốc gia lợi dụng để tấn công một nước khác vì lợi ích của chính họ không? Bằng chứng là việc các nước Mỹ, Anh, Pháp và các thành viên NATO khác đã lợi dụng Nghị quyết 1973 để dùng vũ lực lật đổ Chính phủ Libya năm 2011 để chia chác lợi ích ở nước này và trong khu vực. Trong lịch sử đã từng có nhiều trường hợp được HĐBA LHQ phóng đại là tội ác chống nhân loại để lấy cớ gây ra cuộc chiến làm thiệt mạng thêm hàng ngàn người chỉ để tranh giành lợi ích.
Vì vậy, việc có quyền phủ quyết hay không chắc chắn không quan trọng bằng việc các nước P5 sử dụng quyền phủ quyết của mình như thế nào để bảo vệ hòa bình thế giới, thực hiện đúng trọng trách mà cộng đồng quốc tế trao cho họ và việc đánh giá thế nào là nguy cơ diệt chủng, tội ác chống nhân loại.
Thanh Hải
