Sức sống mãnh liệt của một loại hình kinh tế

Hôm nay, 14-4, tại Hội trường Thành phố, Liên minh Hợp tác xã TPHCM sẽ tổ chức Đại hội lần III nhiệm kỳ 2006-2010. Đây là sự kiện hết sức quan trọng bởi tại đại hội này, Liên minh HTX TPHCM nhìn lại 30 năm hoạt động của mình, đồng thời bàn các giải pháp đưa vị thế HTX lên ngang bằng với các thành phần kinh tế khác của TP. 

• 30 năm đầy những thăng trầm

 Ngày 30-10-1975, HTX tiêu thụ đầu tiên của TPHCM được thành lập ở khóm 1 phường Cây Sung quận 8 (nay là phường 18 Q8), mở đầu cho việc thành lập hệ thống HTX tiêu thụ và HTX mua bán trên khắp địa bàn TP. Chỉ trong 3 năm 1976-1978, mạng lưới HTX đã nhanh chóng phát triển với 241 HTX tiêu thụ nội thành và 83 HTX mua bán ngoại thành. Các HTX mua bán chủ yếu hoạt động với 2 mục tiêu: trợ thủ đắc lực cho thương nghiệp quốc doanh phân phối hàng định giá theo chỉ đạo của Nhà nước; làm đại lý ủy thác mua hàng nông, lâm, thủy hải sản cho các đơn vị kinh tế nhà nước.
 
Cùng với các HTX mua bán, các HTX công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, HTX giao thông vận tải và HTX nông nghiệp cũng hình thành và đi vào hoạt động. Ưu điểm vượt trội của hệ thống HTX được thể hiện trong các năm từ 1977 đến 1981, khi nền kinh tế cả nước rơi vào khủng hoảng thiếu: doanh nghiệp đói nguyên liệu, người dân thiếu hàng tiêu dùng, lương thực thì HTX với bộ máy gọn nhẹ, cơ chế khá “mở” so với các DNNN thời bấy giờ đã giúp rất nhiều lao động lúc bấy giờ có việc làm, xã hội có hàng hóa để mua bán, trao đổi. Cụ thể, năm 1980, khu vực HTX tiểu thủ công nghiệp đã tận dụng 2.800 tấn nhựa tái sinh, 4.000 tấn mảnh chai, 800 tấn vải vụn để làm ra những sản phẩm thiết yếu phục vụ cho xã hội.  

• Hoạt động ngày càng hiệu quả

 Hoạt động của khu vực kinh tế tập thể gắn liền với những thăng trầm của kinh tế TP và cả nước. Giai đoạn 1986-1990, khi nền kinh tế chuyển đổi từ bao cấp sang kinh tế thị trường, các HTX trở nên lúng túng trong hoạt động. Đến giai đoạn 1991-1995, nhiều HTX đã giải thể vì bế tắc. Kinh tế tập thể bị “lãng quên” trong khi các thành phần kinh tế khác phát triển mạnh. Tuy vậy, những đóng góp và vai trò của các HTX trong suốt thời kỳ 1975 – 1995 đối với nền kinh tế của TP là không thể phủ nhận.
 
Năm 1996, lần đầu tiên Việt Nam có Luật HTX. Được sự tiếp sức của Trung ương và các sở, ngành chức năng, kinh tế hợp tác trên địa bàn TPHCM bắt đầu hồi phục. Tổng vốn tự có của HTX tăng 35% trong 5 năm 1996-2001, trong đó vốn điều lệ tăng lên 4 lần, chủ yếu do tổng số vốn góp của xã viên tăng lên và tài sản được đánh giá lại đúng giá trị. Phương án hoạt động của các HTX được xây dựng cụ thể và khả thi.
 
Cũng trong năm 1996, Liên hiệp HTX Thương mại TPHCM đã mạnh dạn cho ra đời siêu thị Co.opMart Cống Quỳnh, một loại hình hoạt động mới của HTX trong thời kỳ mới. Đến nay, sau 10 năm, hệ thống Co.opMart đã có tới hơn 20 siêu thị và đơn vị trực thuộc. Nếu doanh số của Co.opMart năm 2001 chỉ đạt 1.418 tỷ đồng thì năm 2004 đã tăng lên 2.452 tỷ đồng. Co.opMart còn được bình chọn là nhà bán lẻ hàng đầu của Việt Nam và lọt vào Top 500 nhà bán lẻ lớn nhất châu Á.

Sự lớn mạnh của hệ thống Co.opMart đã chứng minh sức sống mãnh liệt của loại hình kinh tế hợp tác nếu nó được điều chỉnh phù hợp theo từng giai đoạn phát triển của nền kinh tế. Cùng với Co.opMart, hàng loạt HTX kiểu mới đã ra đời và hoạt động khá hiệu quả như HTX nhà ở, HTX suất ăn công nghiệp, HTX quản lý kinh doanh và khai thác chợ, các HTX vận tải (hiện đã chiếm hơn 90% tổng xe buýt đang hoạt động toàn TP). 

• Làm gì để phát triển cao hơn? 

Trả lời câu hỏi này, bà Hoàng Thị Khánh, Chủ tịch Liên minh HTX TPHCM cho rằng, trước hết lãnh đạo TP và lãnh đạo các HTX phải tiếp tục thay đổi nhận thức, tư duy về kinh tế tập thể. Ngoài ra, TP còn “bật đèn xanh” cho các HTX được tiếp cận với các nguồn vốn lớn như vốn kích cầu, vốn ODA, vốn BOT và chú trọng thiết lập mô hình HTX cho các dịch vụ liên quan đến đời sống người lao động như thu gom vận chuyển rác, quản lý chung cư cao tầng, quản lý kinh doanh và khai thác chợ…. Quan trọng hơn, những dự án, chương trình đã giao cho liên minh thì phải hỗ trợ vốn hợp lý. Chẳng hạn, mới đây, UBND TP giao cho Liên minh HTX là 1 trong 3 đơn vị đứng ra tổ chức lại hệ thống giết mổ hiện đại nhưng khi liên minh đặt vấn đề vay vốn ưu đãi TP lại không cho trong khi các đơn vị khác thì được.

 Bà Hoàng Thị Khánh nhận xét: “30 năm qua, ở thành phố đã xuất hiện rất nhiều HTX kiểu mới điển hình, dẫn đầu trong cả nước về hiệu quả kinh tế và giải quyết công ăn việc làm cho người lao động. Luật HTX đã được ban hành gần 10 năm nhưng đến thời điểm này, khu vực kinh tế hợp tác tại TP vẫn “vắng mặt” trên bản đồ phát triển kinh tế chung của địa phương. Tại sao?”. Câu hỏi này vẫn đang chờ sự trả lời... 

 THÚY HẢI