“Không có khoản tiền này, ngày tháng sẽ dài lắm”; “với tôi, đây là sự trợ giúp quan trọng”; “nhờ khoản tiền này, con cái tôi được đến trường”… là tâm sự của các bà mẹ Brazil rất nghèo đang được hưởng chương trình trợ cấp xã hội của chính phủ có tên gọi: bolsa familia (học bổng gia đình).
“Học bổng gia đình” nhắm tới nhiều mục tiêu: giúp người dân Brazil không còn bị đói; buộc mỗi trẻ em phải hoàn thành cấp giáo dục phổ cập; tạo điều kiện cho những người nghèo nhất được hưởng các dịch vụ công trong y tế, giáo dục cũng như hoàn thành nghĩa vụ công dân; mang lại cho họ phương tiện để tham gia vào đời sống kinh tế.
Nhờ “bolsa familia”, nhiều trẻ em nghèo sẽ được đến trường thay vì phải lao động kiếm tiền.
Học bổng này hoạt động theo một tiêu chí đơn giản – nhà nước Brazil cấp một khoản trợ cấp hàng tháng cho các gia đình thuộc diện “nghèo” và “rất nghèo”. Đổi lại, con cái của họ, nếu có, phải đến trường học và phải có sổ chích ngừa theo đúng lịch. Số tiền của khoản trợ cấp này tùy theo thu nhập của từng gia đình và số con trong gia đình đó. Để đánh giá thuộc diện “rất nghèo”, một gia đình có thu nhập trung bình một tháng chưa tới 60 reais (hơn 31 USD).
Cho dù “nghèo” hay “rất nghèo”, một gia đình nhận một số tiền là 20 reais (khoảng 10 USD)/trẻ em dưới 15 tuổi và tối đa cho 3 em; tương tự, một trẻ trong độ tuổi đến trường và chưa tròn 17 tuổi sẽ nhận được 30 reais/em và giới hạn tối đa 2 em/gia đình. Với “học bổng gia đình”, một gia đình “nghèo” có thể nhận được tới 120 reais (62 USD), “rất nghèo” sẽ nhận được tối đa 182 reais (khoảng 95,6 USD). Đã có khoảng 46 triệu người thuộc 12 triệu gia đình được hưởng bolsa familia (cứ 4 người dân Brazil thì có 1 người nhận bolsa familia).
Tiền học bổng được chuyển cho bà mẹ trong gia đình, người sẽ chịu trách nhiệm về tài khoản và thẻ tín dụng do Caixa Economica Faderal cấp. Đây là một ngân hàng quốc doanh và là ngân hàng lớn thứ hai ở nước này. Việc cấp vốn trực tiếp sẽ giảm nguy cơ tham nhũng và ăn chặn tiền của khách hàng.
Thực tế, bolsa familia được cải tiến từ bolsa escola (Học bổng trường học), một kinh nghiệm do Brasilia phát động từ năm 1994 và nhanh chóng được phổ biến. Nay, bolsa familia là chương trình xã hội đầu tiên tập hợp nhiều bộ máy trợ giúp và được cả 3 cấp quyền lực ở Brazil: liên bang - bang - thành phố cùng phối hợp thực hiện chặt chẽ. Theo đó, các quan chức địa phương lên danh sách những gia đình sẽ được nhận tiền và chính phủ dựa theo danh sách đó rót tiền cho họ. Giờ bolsa familia là chương trình lớn nhất trong lĩnh vực chuyển tiền trợ cấp cho các gia đình nghèo.
Mặc dù cũng có nhiều ý kiến chỉ trích chương trình bolsa familia như: tạo tâm lý lười biếng cho nhiều người nghèo, chỉ tạo ra người tiêu thụ mà không tạo ra sản lượng… nhưng thống kê cho thấy, sau khi được nhận giúp đỡ từ bolsa familia tỷ lệ người nghèo ở Brazil đã giảm 34% năm 2003 xuống còn 25% vào năm 2006. Năm ngoái, 1,4 triệu gia đình đã được nhận bolsa familia. Tổng thống Lula tuyên bố “Tôi muốn người nghèo mua được tủ lạnh, tivi, quần áo, giày dép… chúng ta phải kiên quyết chống nghèo”.
Có thể các khoản tiền cấp cho mỗi gia đình còn khiêm tốn, thậm chí nói thẳng là “chẳng thấm vào đâu” nhưng ý nghĩa của nó lại rất lớn. Nó đã góp phần đấu tranh giảm nghèo, giảm bất bình đẳng xã hội, tăng mức lương tối thiểu vốn bị mất giá trị trầm trọng do lạm phát. Khoản tiền có vẻ nhỏ nhoi này đã cải thiện đời sống của hàng triệu người dân Brazil, thay đổi số phận của biết bao trẻ em nghèo khi mang lại cho chúng cơ hội để tiếp cận với thế giới học thức… Nhà kinh tế học M.Néri nhận xét - bolsa familia là cách để một chính phủ cánh tả sẽ thực hiện để xóa đói nghèo khi hòa nhập thị trường. Đó là cách tái đầu tư hiệu quả.
VIỆT KHUÊ (Theo Le Monde)
