Việt Nam và quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn với Hoa Kỳ

Ngày 13-6, tân Đại diện thương mại Mỹ, bà Susan Schwab đã giới thiệu trước Quốc hội Mỹ dự luật nhằm cấp Quy chế quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR) cho Việt Nam. Cùng với sự ủng hộ rộng rãi của giới doanh nghiệp Mỹ, dự luật đã nhận được sự bảo trợ của 30 nghị sĩ Mỹ hầu hết là những nhân vật vai vế tại Quốc hội như Dick Lugar (Chủ tịch Ủy ban Quan hệ đối ngoại), Max Baucus (Phó chủ tịch Ủy ban Tài chính), John McCain, John Kerry, Chuck Hagel, Lisa Murkowski, Gordon Smith và Thomas Carper. Con số các nghị sĩ bảo trợ dự luật này dự báo sẽ còn tăng nữa.

• Tại sao Việt Nam cần PNTR (Permanent Normal Trade Relations)?

Là một thành viên của WTO, Mỹ phải cung cấp những quy chế đối xử thương mại cơ bản cho hàng hóa của các thành viên khác trong tổ chức này. Vì thế, khi Việt Nam vào WTO, Mỹ phải trao cho Việt Nam những quy chế thương mại không điều kiện hay còn gọi là Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR).

Để trở thành thành viên của WTO, Việt Nam phải được Mỹ thông qua Quy chế ưu đãi thuế quan chung, thường được biết đến dưới tên gọi Quy chế Tối huệ quốc (MFN- Most Favored Nation). Đây là quy chế dành cho những nước chưa phải là thành viên của WTO.

Thông thường, những nước đã là thành viên của WTO đương nhiên đều được hưởng quy chế này hoặc thậm chí có những ưu đãi hơn. Để nhận được ngay lập tức và vô điều kiện MFN từ Mỹ, Việt Nam cần được Mỹ trao cho PNTR. Việc Việt Nam và Mỹ đạt được thỏa thuận gia nhập WTO là một lực đẩy lớn mở đường cho khả năng Việt Nam đạt được PNTR.

PNTR liên quan những tiêu chuẩn hay những hiệp ước về thuế quan chung mà Chính phủ Mỹ trao cho những nước để đổi lại có được những hiệp ước thuế quan thuận lợi cho xuất khẩu của Mỹ.

Tuy nhiên, theo Luật thương mại năm 1974 của Mỹ, Việt Nam hiện trong tình trạng quan hệ thương mại bình thường có điều kiện (NTR), được gia hạn hàng năm. Điều kiện cơ bản để được xét lại NTR gắn với việc Việt Nam phải chấp nhận điều kiện về cho phép tự do di cư mà chi tiết được đưa ra trong Tu chính án Jackson-Vanik trong Luật thương mại năm 1974.

Đạo luật bổ sung Jackson-Vanik áp dụng cho một nhóm nước mà Mỹ cho là có các nền kinh tế phi thị trường, trong đó có Việt Nam. Mỹ vẫn áp dụng Tu chính án Jackson-Vanik kể từ khi chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam năm 1995. Khi có NTR, hàng hóa Việt Nam nhập vào thị trường Mỹ được hưởng mức thuế bình thường của MFN.

Vì vậy, để đạt được PNTR đòi hỏi cơ quan lập pháp Mỹ phải bãi bỏ Đạo luật bổ sung Jacson-Vanik với Việt Nam.

• Quốc hội Mỹ thông qua PNTR như thế nào?

Vấn đề chủ yếu đối với Việt Nam để đạt được PNTR là phải được Quốc hội Mỹ bỏ phiếu thông qua. Quá trình pháp lý thông qua PNTR ở Quốc hội Mỹ được tiến hành theo một chu trình bình thường, được xem xét cả ở Hạ viện và Thượng viện, đồng thời được gửi cho một Ủy ban xem xét của Hạ viện Mỹ (gọi là Ủy ban cách thức và biện pháp) cũng như Ủy ban tài chính của Thượng viện để các Ủy ban này xem xét, cân nhắc.

Việc xem xét thông qua quy chế này được áp dụng như bất kỳ một luật nào khác ở Quốc hội Mỹ. Các cuộc tranh cãi về việc trao PNTR cho Việt Nam tại Thượng viện và Hạ viện chỉ giới hạn tổng cộng trong 20 giờ và thời gian được chia đều cho bên ủng hộ và chống đối.

Theo luật Mỹ, sau khi thủ tục xem xét được thông qua, cũng đồng nghĩa với việc chính thức hủy bỏ các khoản Tu chính án Jackson-Vanik áp dụng đối với Việt Nam, Quốc hội Mỹ có 60 ngày để thông qua dự luật này, sau đó chuyển qua cho Tổng thống Mỹ ký ban hành. Sau khi quá trình xem xét này kết thúc, Tổng thống Mỹ sẽ ra một tuyên bố chính thức chấp thuận quy chế PNTR.

Có trường hợp ngoại lệ nào mà một quốc gia vào WTO vẫn chưa nhận được PNTR từ Mỹ? Đó là trường hợp của Moldova, Mông Cổ, Kyrgyzstan, Gruzia, Armenia. Tuy nhiên, trong trường hợp này phải có sự “bật đèn xanh” từ phía Mỹ.

• Tấp nập các cuộc vận động hành lang

Hàng loạt các cuộc vận động hành lang từ phía Mỹ và Việt Nam, cũng như giới doanh nghiệp đã diễn ra tấp nập nhằm mục đích Quốc hội Mỹ thông qua PNTR cho Việt Nam. Ngay trước khi vòng đàm phán song phương cuối cùng của Việt Nam và Mỹ về việc Việt Nam gia nhập WTO, một liên minh mang tên “Liên minh hành động ủng hộ Việt Nam gia nhập WTO và hưởng Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR)” gồm hàng trăm doanh nghiệp nổi tiếng của Mỹ đã được lập ra.

Mới tháng tư vừa qua, một đoàn gồm 8 hạ nghị sĩ do Chủ tịch Hạ viện Mỹ Dennis Hastert (nhân vật quyền lực thứ ba của hệ thống chính quyền Washington) dẫn đầu đã đến Việt Nam khảo sát, đánh giá tình hình VN trước khi Quốc hội Mỹ quyết định vấn đề đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước cần đặc biệt quan tâm (CPC), tiến tới trao PNTR cho Việt Nam.

Bộ trưởng Thương mại Việt Nam Trương Đình Tuyển, Thứ trưởng Ngoại giao Lê Văn Bàng (cựu Đại sứ Việt Nam tại Mỹ) liên tục có các cuộc chạy đua con thoi giữa Mỹ và Việt Nam để vận động cho PNTR. Cuộc chạy đua gấp rút nhằm để Quốc hội Mỹ thông qua PNTR trước thời điểm nghỉ hè. Các nhóm phản đối viện dẫn các vấn đề như dân chủ, nhân quyền tôn giáo để phản đối trao PNTR cho Việt Nam.

Tuy nhiên, theo đánh giá từ phía Mỹ, Việt Nam đã đạt được tiến bộ trong những vấn đề này và điều quan trọng là vấn đề thương mại song phương Việt – Mỹ mới là chính. Trước thềm nghị thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) diễn ra tại Hà Nội vào tháng 11 năm nay với sự tham dự của Tổng thống Mỹ George W. Bush, mọi hy vọng Mỹ sẽ trao PNTR cho Việt Nam trong một thời gian sớm đều có thể đạt được.

HOÀI ANH (tổng hợp)