Trước đó, Bảo tàng tỉnh Gia Lai phối hợp với chuyên gia Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) mở đợt khai quật đầu tiên tại 3 hố và mở rộng khu vực nghiên cứu 300m² ở phế tích tháp Phú Ân.
Kết quả khai quật xuất lộ 6 di tích chính, gồm: nền gạch tháp, các dải tường gạch và nền móng kiến trúc nhà dài… Ngoài ra, đợt khảo cổ phát hiện 17.650 hiện vật như: đất nung, gạch, ngói mũi lá, ngói sừng bò, đồ gốm gia dụng (gốm đất, gốm sành, gốm sứ) và đồng tiền thời Tống…
Theo các chuyên gia, phế tích Phú Ân bị tàn phá qua nhiều thời kỳ, trong đó hoạt động canh tác, sản xuất nông nghiệp, khai thác gạch của con người cũng khiến phế tích bị xâm hại nặng. Phạm vi khai quật khảo cổ đợt 1 còn hạn chế chỉ 300m2/2.700m2 nên chưa làm sáng tỏ các thông tin, giá trị di tích.
Dù vậy, kết quả ban đầu hé lộ nhiều manh mối, thông tin cho thấy Phú Ân từng là quần thể kiến trúc tháp Chăm quy mô lớn, xây dựng từ thế kỷ 10 đến 12, mang dấu ấn giao thoa nhiều nền văn hóa.
Tại hội nghị, TS Nguyễn Hữu Mạnh (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn) cho biết, kết quả khai quật ở tháp Phú Ân cho thấy một lịch sử phát triển các lò gốm cổ trên đất Bình Định giai đoạn từ thế kỷ XII - XIII. Những hiện vật ngói sừng bò, ngói mũi lá tìm thấy có thể được chế tác từ những lò gốm cổ bởi những bàn tay khéo léo của người Chăm Pa.
Cũng theo TS Mạnh, tháp Phú Ân xưa có thể là “điểm neo” trung chuyển trong hoạt động sản xuất, đời sống văn hóa, tôn giáo giữa vùng đồng bằng và miền núi ở cố thổ Chăm Pa xưa. Với quy mô phế tích tháp, có thể đây là trung tâm tôn giáo có vai trò quan trọng của vương quốc Chăm Pa xưa…
Tại hội nghị, các chuyên gia kiến nghị Sở VH-TT-DL tỉnh Gia Lai sớm khoanh vùng bảo vệ khu vực khai quật, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, mở các đợt khảo cổ để làm sáng tỏ giá trị di tích.
Chuyên gia đề xuất tỉnh Gia Lai sớm xây dựng bản đồ quy hoạch khảo cổ cho toàn bộ hệ thống di tích, phế tích tháp Chăm trên địa bàn. Cùng với đó, tích hợp, số hóa dữ liệu liên quan nhằm phục vụ lưu trữ, nghiên cứu và hoạt động du lịch, giáo dục công chúng, giới trẻ…
Kết luận tại hội nghị, Phó Giám đốc Sở VH-TT-DL tỉnh Gia Lai Huỳnh Văn Lợi đề nghị Bảo tàng tỉnh tiếp thu ý kiến chuyên gia, thực hiện biện pháp khoanh vùng, bảo vệ hiện trường, nhất là mùa mưa phải đảm bảo thoát nước, tránh gây mất an toàn.
Thời gian tới, cần nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng để có hướng đề xuất việc có tiếp tục khảo cổ di tích tháp Phú Ân nữa hay không. Nếu tiếp tục, thì cần xem xét đề xuất cụ thể diện tích khai quật cụ thể để làm sáng tỏ những giá trị, thông tin di tích.
Ngoài ra, ông Lợi yêu cầu Bảo tàng tỉnh cần phối hợp xây dựng bản đồ quy hoạch khảo cổ tất cả các di tích tháp Chăm, có thể đề xuất đưa vào thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; hoặc tách riêng để trình UBND tỉnh xin kinh phí thực hiện.
