Hạn đến sớm và khốc liệt

Theo Đài Khí tượng thủy văn khu vực Tây Nguyên, mùa mưa năm nay kết thúc sớm và lượng mưa ít hơn 20% - 30% so với mọi năm, trong khi nền nhiệt trung bình tăng cao. Dự báo, mùa khô năm 2015 - 2016 sẽ xảy ra tình trạng hạn hán khốc liệt, vụ đông xuân sắp đến sẽ bị thiếu hụt nước nghiêm trọng.

Hồ thủy lợi hụt nước

Ông Hoàng Bình Yên, Trưởng phòng Quản lý nước và công trình thủy lợi, Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Gia Lai, cho biết, từ đầu mùa mưa, đơn vị đã tranh thủ tích nước nhưng vẫn không đảm bảo yêu cầu đề ra, chỉ đạt chừng 90% dung tích các hồ đập. Đặc biệt, một số hồ đập lớn như Ia Mlá (huyện Krông Pa) hụt gần 5m nước, hồ Hà Ra Nam (Mang Yang) thiếu 3,38m nước. Với đà hạn này, khả năng đến trung tuần tháng 3-2016 thì các hồ đập do đơn vị quản lý sẽ rơi vào tình trạng khô kiệt. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở tỉnh Kon Tum. Ông Trần Văn Lực, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Kon Tum cho biết, toàn tỉnh có đến 70 hồ chứa thủy lợi nhưng chỉ có những hồ nhỏ đảm bảo việc tích nước đủ, còn các hồ lớn chỉ đạt từ 60% - 70% dung tích thiết kế.

Theo Chi cục Thủy lợi tỉnh Lâm Đồng, dù đã cuối mùa mưa nhưng mực nước tại các hồ thủy lợi lớn trên địa bàn đều thấp hơn mực nước thiết kế và thấp hơn so với cùng kỳ mọi năm. Cụ thể, hồ Ma Đanh mực nước hiện thấp hơn mực nước thiết kế hơn 4,3m, thấp hơn 3m so với cùng kỳ 2014; hồ Tuyền Lâm mực nước thấp hơn mực nước thiết kế 1,1m; các hồ Bô Ka-Bang, Đắc Lô, Phước Trung lượng nước đều thấp hơn thiết kế từ 2-3m và thấp hơn nhiều so với cùng thời điểm năm 2014. Theo ông Dương Thành Hưng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Lâm Đồng, toàn tỉnh có 217 hồ thủy lợi, dung tích chứa khoảng 500 triệu m3, phục vụ tưới tiêu cho 56.780ha đất nông nghiệp. Năm 2014, tỉnh Lâm Đồng có khoảng 35.000ha đất sản xuất nông nghiệp bị ảnh hưởng bởi hạn hán. Năm nay mực nước tại các hồ thủy lợi đều thấp hơn so với năm 2014, dự báo tình hình hạn hán sẽ phức tạp.

Theo ông Lê Gia Dậu, Giám đốc Công ty TNHH MTV Quản lý Công trình thủy lợi Đắk Lắk, với tình trạng ít mưa như năm nay, mực nước ở phần lớn các hồ đều đạt thấp hơn so với cùng kỳ nhiều năm, chắc chắn vụ đông xuân sắp tới sẽ bị khô hạn. Hiện tại đã cuối mùa mưa, nhưng mực nước ở 10 hồ thủy lợi lớn, có dung tích trên 5 triệu m3 nước đều giảm sâu so với cùng kỳ năm ngoái, thậm chí có hồ chỉ mới tích nước được hơn 30%. Trong đó, hồ Krông Búc hạ có mực nước thấp hơn cùng kỳ năm ngoái 3m, chỉ đạt 63% dung tích thiết kế; hồ Vụ Bổn lượng nước chưa đạt 30% dung tích; hồ Ea Kao chỉ đạt khoảng 55% dung tích thiết kế. Đặc biệt, trong tổng số 432 hồ chứa mà công ty quản lý khai thác, có 11 hồ đang ở mực nước chết.

Người dân xã Biển Bạch (huyện Thới Bình, Cà Mau) trữ nước phục vụ sinh hoạt. Ảnh: NGỌC CHÁNH

Lo mùa đông ấm và El Nino kéo dài

Theo ông Hoàng Đức Cường, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương, bắt đầu từ cuối tháng 11-2015, cả nước sẽ đối mặt với một mùa đông ấm và El Nino kéo dài kỷ lục… đe dọa nghiêm trọng sản xuất nông nghiệp và nguồn nước cho sinh hoạt.

Theo lẽ thường, mùa đông ở miền Bắc và khu vực Bắc Trung bộ (bao gồm từ Thanh Hóa đến Thừa Thiên - Huế) sẽ trở rét từ cuối tháng 11 và rét đậm rét hại vào tháng 12 đến tháng 2 năm sau. Nhiệt độ tại miền Bắc trong năm 2014 có thời điểm đã xuống mức 9oC - 10oC, tại Mẫu Sơn (Lạng Sơn) và Sa Pa, Y Tý (Lào Cai), Đồng Văn (Hà Giang) đã có tuyết phủ trắng. Tuy nhiên trong mùa đông năm 2015-2016, mô hình dự báo mà các chuyên gia của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương cho biết, Bắc bộ và Bắc Trung bộ sẽ có nền nhiệt độ ấm, ít ngày rét ở Bắc bộ. “Mặc dù vẫn có những đợt rét đậm, rét hại xảy ra nhưng không kéo dài, chỉ duy trì khoảng 4-7 ngày và sau đó lại có những đợt nắng nóng hoặc nắng ấm” - ông Hoàng Đức Cường cho biết.

Nếu theo quy luật hàng năm, khi không khí lạnh mạnh tràn về Bắc bộ, tại khu vực miền Trung sẽ có xung đột nhiệt độ gây mưa to, đồng thời TPHCM và Nam bộ sẽ có sương mù buổi sáng vào tháng 12 đến tháng 1. Tuy nhiên khi nền nhiệt độ cao hơn trung bình nhiều năm vào mùa đông, đồng nghĩa với mùa khô ở miền Nam sẽ kéo dài hơn, nguy cơ thiếu nước ngọt trên diện rộng, dòng chảy các sông ở ĐBSCL sụt giảm khoảng 30% - 40% tạo điều kiện cho nước mặn từ biển xâm nhập sâu vào đất liền, ảnh hưởng tới hoa màu và vụ lúa đông xuân 2015-2016. Ông Hoàng Đức Cường cũng cho biết, từ cuối tháng 10-2015, mùa mưa ở Nam bộ và Tây Nguyên đã kết thúc sớm hơn trung bình 1 tháng.

Trong khi đó, hiện tượng El Nino đang bắt đầu ảnh hưởng rõ tới khu vực Nam Trung bộ, Tây Nguyên và Nam bộ. Theo nhận định vừa bổ sung cập nhật của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương, từ tháng 11-2015 đến tháng 4-2016, nền nhiệt độ trên cả nước sẽ ở mức cao hơn trung bình từ 0,5oC- 1,5oC. Do ảnh hưởng của El Nino, lượng mưa từ tháng 11-2015 đến tháng 4-2016 ở Trung bộ có khả năng thiếu hụt từ 30% - 50% và khoảng 20% - 40% ở Tây Nguyên và Nam bộ.

Theo ông Lê Thanh Hải, Phó Tổng Giám đốc Trung tâm Khí tượng thủy văn quốc gia thuộc Bộ TN-MT, từ nay cho tới giữa năm 2016, nước ta sẽ trải qua một chu kỳ El Nino dài nhất trong vòng 60 năm qua (kể từ khi có số liệu quan trắc về ENSO), điều đó có nghĩa là đạt kỷ lục trong lịch sử khí tượng. Trong những tháng chính của mùa đông gồm từ tháng 12-2015 đến tháng 2-2016, El Nino sẽ đạt cường độ mạnh nhất. Ông Lê Thanh Hải thừa nhận thời tiết đang có dấu hiệu biến đổi khác thường do tổng lượng nhiệt trong năm cao hơn nên cây cối thường sinh trưởng, ra trái sớm.

Kiểm tra độ mặn ở các cống ngăn mặn trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu

Chạy đua chống hạn Trước nguy cơ hàng ngàn hécta hoa màu, cây công nghiệp đối mặt hạn hán khốc liệt, Sở NN-PTNT Gia Lai đã đề nghị các địa phương căn cứ vào trữ lượng nước, khả năng tưới của các công trình thủy lợi hiện có để xác định, bố trí lịch gieo trồng cho phù hợp với từng loại cây trồng. Bên cạnh đó, sử dụng các giống lúa ngắn ngày cho năng suất cao, chịu hạn tốt ở những nơi dự báo thiếu nước tưới; những vùng không có khả năng tưới tiêu, không chủ động nguồn nước, xa các công trình thủy lợi thì khuyến cáo dừng sản xuất, kiên quyết không để người dân gieo sạ; tiến hành nạo vét kênh mương, sửa chữa các công trình thủy lợi, gia cố trạm bơm. UBND tỉnh Lâm Đồng cũng vừa có văn bản hỏa tốc gửi các địa phương thực hiện các giải pháp phòng, chống hạn hán năm 2015-2016, đối phó với ảnh hưởng của El Nino. Theo đó, các địa phương, đơn vị tăng cường kiểm tra, rà soát, cân đối khả năng cung cấp nước tại các hồ thủy lợi, sông, suối, khuyến khích các loại cây trồng có khả năng chịu hạn tốt phù hợp với khả năng đáp ứng của các nguồn nước hiện có. Theo Cục trưởng Cục Trồng trọt - Bộ NN-PTNT Ma Quang Trung, ngay từ bây giờ các địa phương phải triển khai kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo “kịch bản” Bộ NN-PTNT xây dựng. Tại Bắc bộ và Bắc Trung bộ có thể giảm 20.000ha trồng lúa, còn tại Nam Trung bộ và Tây Nguyên cũng phải chuyển đổi hàng chục ngàn héc-ta lúa vụ đông xuân sang các loại cây ngắn ngày. Hiện Tổng cục Thủy lợi đã chỉ đạo các địa phương tổ chức tưới tiết kiệm nước và tích trữ các hồ chứa. Còn theo ông Ngô Sơn Hải, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), hiện nguồn nước cho phát điện vẫn đảm bảo, tuy nhiên sẽ căng thẳng vào đầu năm 2016. Để ưu tiên nguồn nước cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp, EVN sẽ tăng cường các đợt xả nước về hạ du. Hiện tại, EVN đang huy động các nguồn phát điện thay thế từ than và khí ở Nam bộ để tích trữ nguồn nước cho giai đoạn cao điểm hạn hán.

NHÓM PV

ĐBSCL: Khẩn trương đối phó hạn, mặn Mấy ngày qua, trên địa bàn huyện Phước Long (Bạc Liêu) xuất hiện mặn xâm nhập sâu với độ mặn đo được vào cuối tuần qua tại cầu Sắt Phước Long là 1%0, ngã tư Xã Thoàn (thuộc xã Phước Long) dao động 2,8%0, và ngã tư Phó Sinh (thuộc xã Phước Long) dao động 7,9%0. Qua kiểm tra độ mặn tại một số trục kênh dọc tuyến kênh xáng Quản Lộ - Phụng Hiệp, lượng nước mặn xâm nhập sâu vào địa bàn huyện Phước Long chủ yếu từ hướng tỉnh Cà Mau theo tuyến kênh xáng Quản Lộ - Phụng Hiệp. Nguyên nhân là do hệ thống cống, đập phân ranh mặn - ngọt tỉnh này bỏ ngỏ, khi triều cường biển Đông dâng cao đã đẩy lượng nước mặn xâm nhập vào địa bàn huyện. Không chỉ ở huyện Phước Long, vào tháng 8 vừa qua, nhiều vùng ngọt hóa tại ĐBSCL bất ngờ bị nước mặn tấn công, đẩy cuộc sống nhiều hộ dân nơi đây vào thế trở tay không kịp. Theo Phòng Nông nghiệp huyện Mỹ Tú (Sóc Trăng), khu vực giáp ranh huyện Ngã Năm (Sóc Trăng), do triều cường bất thường, nên nước mặn vào sâu. Tiến hành quan trắc, nhiều người bất ngờ khi ghi nhận độ mặn lên đến 4%0 - 5%0. Nhiều khu vực giáp ranh như Phụng Hiệp (Hậu Giang), Châu Thành và An Biên (Kiên Giang) cũng bị ảnh hưởng. Tại Cà Mau, ông Trinh Xuân Hưng, Giám đốc Trung tâm Khí tượng thủy văn Cà Mau, cho biết: Độ mặn trên sông Gành Hào (TP Cà Mau) mọi năm thời điểm này dưới 5%0, nhưng hiện nay đã hơn 10%0. Đài Khí tượng thủy văn Nam bộ dự báo, lượng mưa ở khu vực Nam bộ năm nay thấp hơn so với trung bình nhiều năm từ 20% - 40%. Mùa mưa ở khu vực Nam bộ có khả năng kết thúc sớm hơn trung bình nhiều năm (khoảng gần cuối tháng 10, đầu tháng 11-2015). Hiện mực nước từ thượng nguồn sông Mê Công tiếp tục xuống nhanh. Năm nay, đỉnh lũ trên sông Cửu Long thấp nhất trong vòng 70 năm qua. Hàng năm, đỉnh lũ ghi nhận tại đầu nguồn sông Tiền (Tân Châu, An Giang) có chỉ số trung bình là 4,22m thì năm nay, đỉnh lũ chỉ đạt 2,55m. Các chuyên gia nhận định đây là một hiện tượng bất thường trong sự biến đổi liên tục của lũ ở ĐBSCL. Bên cạnh việc theo dõi diễn tiến hạn, mặn, chủ động các giải pháp phòng chống, các tỉnh, thành vùng ĐBSCL đang gấp rút xuống giống dứt điểm lúa đông xuân trong tháng 12-2015 và bố trí lại cơ cấu mùa vụ đảm bảo phù hợp tình hình thời tiết và điều kiện sản xuất của địa phương. Tại Tiền Giang, ngành nông nghiệp chủ trương giảm dần diện tích lúa 3 vụ ở các vùng thiếu nước, ảnh hưởng lũ. Phần diện tích lúa còn lại duy trì xuống giống tập trung, né rầy. Riêng vùng ngọt hóa Gò Công có hơn 10.000ha lúa thu đông sẽ thu hoạch vào giữa tháng 12 tới nên tỉnh chỉ đạo không sản xuất lúa đông xuân để chuyển sang trồng màu. Ông Nguyễn Tiến Hải, Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau, cho biết: UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở NN-PTNT phối hợp với các đơn vị có liên quan xây dựng phương án ứng phó với hạn hán và xâm nhập mặn trước tháng 11 này nhằm chủ động đối phó. “Trước mắt phải chủ động kiểm tra, đóng các cống đắp đập ngăn mặn, giữ ngọt phục vụ sản xuất và phòng chống cháy, chữa cháy rừng; nâng cấp, mở rộng hệ thống cấp nước sinh hoạt, điều tiết điện phục vụ sản xuất, chủ động phòng, chống dịch bệnh”, ông Hải nói.