Năng lực hành vi dân sự (HVDS) của cá nhân là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự. Đó là một trong những điều kiện tiên quyết để một cá nhân có thể tiến hành giao dịch, thành lập doanh nghiệp hoặc thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.
Pháp luật nước ta quy định căn cứ vào độ tuổi của công dân, người từ đủ 6 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể tự thực hiện giao dịch dân sự phục vụ sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi, hoặc thực hiện các giao dịch dân sự khác nếu được sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật. Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi đã có tài sản riêng bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, cũng có thể tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự mà không cần có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật. Cần lưu ý người chưa đủ 6 tuổi không có năng lực HVDS (không có vì chưa phát sinh), điều này khác hoàn toàn với người bị mất năng lực HVDS.
Một người chỉ được thừa nhận là mất năng lực HVDS khi được tòa án nơi người đó cư trú tuyên bố mất năng lực HVDS. Thủ tục tuyên bố được tiến hành khi người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức có thẩm quyền liên quan nộp đơn yêu cầu, có gửi kèm kết luận của cơ quan chuyên môn và các chứng cứ khác, để chứng minh người đó bị bệnh tâm thần hoặc mắc các căn bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình. Hồ sơ sẽ được xem xét và tòa án sẽ đưa ra quyết định trong thời hạn 45 ngày. Tuy nhiên, thực tế rất hiếm trường hợp người bị bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác được tuyên bố mất năng lực HVDS. Điều này đã dẫn đến nhiều tình huống người bị mất năng lực HVDS bị lợi dụng, lừa gạt nhằm mục đích chiếm đoạt tài sản. Việc người bị mất năng lực HVDS ủy quyền cho người khác gửi đơn kiện anh chị, cha mẹ của mình để đòi tài sản đã xảy ra trên thực tế. Và cũng có những trường hợp tài sản thuộc sở hữu của người bị mất năng lực HVDS bị tặng cho, hoặc bán với giá rất thấp cho người khác mà người bị mất năng lực HVDS hoàn toàn không nhận thức được điều đó.
Luật sư NGUYỄN TRUNG TRỰC
(Văn phòng Luật sư PHAN LAW VIETNAM)
