Tìm cơ hội đồng hành lộ trình chuyển đổi giao thông xanh

Đầu tư hàng chục ngàn tỷ đồng

Cuối tháng 10, UBND TPHCM đã có Tờ trình lên Ban Thường vụ Đảng ủy UBND TPHCM về chủ trương ban hành Nghị quyết của HĐND thành phố ban hành Quy định về lộ trình thực hiện chuyển đổi và chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh trên địa bàn TPHCM. Theo đó, ngày 19-7-2024, UBND TPHCM đã có Công văn 4111, giao Sở Xây dựng triển khai Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông theo 2 giai đoạn.

Theo kết quả nghiên cứu giai đoạn 1, năm 2024, Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng đã tổ chức đấu thầu thành công 17 tuyến xe buýt kết nối metro với 140 xe buýt điện; năm 2025 đấu thầu 37 tuyến xe buýt với 600 phương tiện (trong đó có 443 xe buýt điện). Đến nay đã có 47 tuyến, với 627 xe buýt điện hoạt động, TPHCM hiện có 5 trạm sạc buýt điện với 56 trụ (do các đơn vị vận hành xe buýt điện đầu tư)...

Theo tính toán, mạng lưới xe buýt đến năm 2030 dự kiến có hơn 3.000 xe toàn bộ vận hành bằng điện, năng lượng xanh. Nhằm thu hút các đơn vị vận tải tham gia đầu tư hệ thống xe buýt trong lộ trình chuyển đổi, các phương án đề xuất hỗ trợ như sau: doanh nghiệp vay tối đa 85% vốn đầu tư xe (không quá 300 tỷ đồng mỗi dự án), lãi suất 3% trong 7 năm. Với hạ tầng trạm sạc, nhà đầu tư phần hạ tầng xây dựng được hỗ trợ 70% và công nghệ, thiết bị là 85% (không quá 200 tỷ đồng mỗi dự án).

Cũng theo tờ trình, bình quân giá xe buýt điện khoảng 6 tỷ đồng/chiếc, nếu tổng số 3.000 chiếc xe phần lớn chạy bằng điện, giá cũng hàng chục ngàn tỷ đồng. Kế đó, đầu tư 1 trạm sạc điện cho xe buýt khoảng 250 tỷ đồng (trong đó tỷ lệ chi phí mua sắm thiết bị, công nghệ khoảng 61%), nên phải chi hơn 1.000 tỷ đồng đầu tư 5 trạm. Với 5 trạm đủ dùng cho 627 xe hiện có, nếu như đáp ứng cho tổng số xe buýt điện vào năm 2030, số trạm sạc tăng lên rất nhiều, số tiền đầu tư lên đến hàng ngàn tỷ đồng.

ThS Lê Trung Tính, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hành khách TPHCM, nhận định, với mức đầu tư như tính toán thì tham gia đầu tư xe buýt điện, trạm sạc cần vốn rất lớn. Với trạm sạc, việc tìm kiếm đất đai để đầu tư cũng không hề đơn giản.

Bài học từ cú “mắc cạn”

Trong lộ trình chuyển đổi xe buýt điện, phía nhà sản xuất gần như thiếu vắng Tổng Công ty Cơ khí giao thông vận tải Sài Gòn - TNHH MTV (SAMCO). Ông Trần Nguyễn Tường Linh, Giám đốc Xí nghiệp Cơ khí ô tô An Lạc (SAMCO An Lạc), cho biết, sau thời gian đầu tư nghiên cứu, thử nghiệm, SAMCO đã cho ra mắt dòng xe buýt điện mẫu; những thủ tục kiểm tra, vận hành, đăng kiểm hiện đã hoàn tất. Việc còn lại là chờ có đơn hàng, để sản xuất hàng loạt, với năng lực khoảng 100 chiếc/tháng. Tính từ khi có đơn hàng khoảng 3 tháng là đơn vị có thể giao xe hàng loạt...

Với hệ thống bến xe lớn, SAMCO có thể đẩy mạnh đầu tư trạm sạc xe điện. Dự kiến, giá bán của xe buýt điện SAMCO với những dòng xe nhỏ khoảng 2,3-4,5 tỷ đồng/chiếc. Về lý do SAMCO không tham gia sản xuất trước để đón đầu hành trình chuyển đổi giao thông xanh của TPHCM, ông Linh kể lại “bài học” sản xuất xe chạy bằng CNG và bị tồn đọng trước đây, khiến SAMCO thận trọng hơn khi chuyển sang sản xuất xe buýt điện.

Trong giai đoạn trước, khi thành phố có chủ trương chuyển đổi xe buýt chạy diesel sang chạy bằng khí nén thiên nhiên (CNG), SAMCO nhập cuộc mạnh mẽ, sản xuất hàng loạt xe cung cấp cho các HTX vận tải. Khi TPHCM có chủ trương chuyển sang xe điện, doanh nghiệp bị tồn kho 100 chiếc CNG mới, trị giá 200-300 tỷ đồng.

Bài toán của công nghiệp hỗ trợ?

Nhìn tổng thể, sau 11 tháng, chỉ số sản xuất công nghiệp toàn thành phố tăng 8,3% so với cùng kỳ, trong đó ngành công nghiệp chế biến, chế tạo tiếp tục là động lực chủ đạo với mức tăng 11,5%, cho thấy sự phục hồi và tăng trưởng mạnh trong lĩnh vực công nghiệp. Tuy nhiên, dù có nhiều doanh nghiệp cơ khí - chế tạo lớn nhưng rất tiếc, đến thời điểm này chưa có doanh nghiệp nào của thành phố tham gia vào sản xuất, cung ứng xe buýt điện.

Ngành công nghiệp thành phố phát triển mạnh nhưng lại thua ngay trên sân nhà trong quá trình chuyển đổi giao thông xanh trị giá hàng chục ngàn tỷ đồng. Đó là chưa tính đến dịch vụ bảo trì bảo dưỡng cực lớn cũng như khoản trợ giá khổng lồ hàng năm của ngân sách, lại không với tới được.

Trao đổi với PV Báo SGGP mới đây, ông Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI), đánh giá, lộ trình chuyển đổi giao thông xanh (bao gồm xe buýt và các phương tiện khác) là cơ hội vàng cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước tham gia vào chuỗi cung ứng cho phương tiện điện nói chung. Việt Nam có không ít doanh nghiệp có năng lực công nghệ tốt nhưng chủ yếu cung ứng linh kiện rời cho các doanh nghiệp nước ngoài. Nếu có lộ trình phù hợp, có doanh nghiệp dẫn dắt thì các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nội có thể tham gia sản xuất các sản phẩm Việt Nam.