Dạy học “chuyển mình” với chuyển đổi số

Khắc phục tư duy đối phó

TS Lưu Thị Thanh Mai, Giảng viên Trường Đại học Quốc tế Sài Gòn, cho biết, trước đây người học đến lớp mang theo tập vở, bút viết để ghi chép bài giảng thì giờ đây, các em chỉ cần một chiếc điện thoại di động hoặc máy tính bảng là tóm tắt được nội dung bài học. Trong quá trình dạy học, giáo viên rất khó kiểm soát học sinh sử dụng thiết bị công nghệ vào việc học hay làm việc khác.

Cùng quan điểm, ThS Lê Thị Hồng Vân, chuyên gia công nghệ thông tin, nêu thực tế: “Khi ứng dụng ChatGPT trở nên phổ biến, nhiều học sinh lạm dụng công cụ này. Tôi cho các em một phép tính đơn giản, có thể tính nhẩm trong vài giây nhưng không em nào tự giải mà gõ câu lệnh cho ChatGPT đưa ra đáp án. Lâu dần, thói quen này sẽ khiến học sinh lười suy nghĩ, mất luôn khả năng tư duy và phản biện”.

Trong bối cảnh đó, người thầy không thể cấm cản mà cần xác định tâm thế đồng hành với việc học sinh sử dụng AI, thay đổi cách ra đề kiểm tra sao cho người học không dễ dàng tìm đáp án nhờ công cụ này, chú trọng vào trải nghiệm học tập chứ không đánh giá học sinh qua điểm số.

Thực hiện chỉ đạo từ cơ quan cấp trên, các trường học đều tạo điều kiện để giáo viên tham gia các lớp bồi dưỡng về AI. Tuy nhiên, hoạt động này chỉ mới mang tính phong trào, chưa tạo chuyển biến rõ rệt trong việc nâng cao chất lượng dạy và học.

Phó hiệu trưởng một trường THCS ở phường Tân Định (TPHCM) chia sẻ, dù được tạo điều kiện tiếp cận công nghệ thông tin nhưng có thầy, cô giáo sử dụng hiệu quả, có người chỉ “cưỡi ngựa xem hoa”, bắt tay vào thực tế thì không làm được. Cùng với đó, quy định hiện nay của mỗi trường cũng khác nhau. Có nơi giáo viên được trao quyền chủ động thiết kế bài giảng, có nơi bài giảng phải thông qua nhiều tầng kiểm duyệt - gồm tổ trưởng chuyên môn, ban giám hiệu, dẫn đến kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin bị hạn chế do lâu lâu mới “đụng” đến.

Theo ông Nguyễn Quang Anh, nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành nền tảng học tập trực tuyến Studify, người dạy lẫn người học nếu phụ thuộc quá nhiều vào AI sẽ mất đi khả năng sáng tạo. Nếu ví von kiến thức là những viên sỏi, thì những viên sỏi chồng lên nhau dù ít hay nhiều đều tạo ra kẽ hở. Trong khi đó, AI chính là cát lấp đầy lỗ trống. Người sử dụng phải quyết định dùng bao nhiêu “cát”, lấp đầy lỗ trống càng nhiều thì càng tạo ra nền móng vững chắc về kỹ năng, kiến thức. Nói cách khác, sử dụng AI không khiến người dùng lười đi mà ngược lại, còn phát huy tốt hơn sự chủ động, tạo ra những sản phẩm trước đây nhiều người hợp sức mới làm được.

Làm chủ công nghệ

So sánh giữa người thầy đứng trên bục giảng và AI, ThS Lê Thị Hồng Vân cho rằng, AI đáp ứng yêu cầu của người dùng thông qua câu lệnh, cho kết quả trong thời gian ngắn, nhưng không có chức năng đo lường hiệu quả sử dụng thông tin. Trong khi đó, người thầy nhờ được trang bị kỹ năng sư phạm, có khả năng nắm bắt tâm lý người học nên có sự chọn lọc, biết học sinh của mình cần gì, biết điều gì ảnh hưởng tiêu cực đến các em.

TS Lưu Thị Thanh Mai khẳng định, công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng không thể có lòng yêu thương và sự thấu cảm của con người. Trong bối cảnh các tiện ích công nghệ phát triển nhanh như vũ bão, người thầy cần nhận thức rõ vai trò của mình trong việc làm chủ các ứng dụng công nghệ, thường xuyên nâng cao khả năng học hỏi và sáng tạo, từ đó hoàn thiện chuyên môn, đáp ứng tốt hơn yêu cầu dạy học.

Theo các chuyên gia công nghệ thông tin, hiện nay AI có rất nhiều ứng dụng có thể triển khai đối với lĩnh vực giáo dục và đào tạo với nhiều tính năng, phần mềm hỗ trợ khác nhau. Thời điểm hiện tại, dạy học tích hợp AI chưa phải là yêu cầu bắt buộc đối với giáo viên, tuy nhiên trong tương lai gần, những người không sử dụng AI sẽ dần bị thay thế bởi những người có sử dụng AI bởi hiệu quả công việc tốt hơn.

Như vậy, kỹ năng sư phạm, năng lực chuyên môn không còn là yếu tố duy nhất tạo nên tên tuổi của một người thầy, mà cần kết hợp thêm các công cụ số để nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức, kỹ năng cho người học, đáp ứng yêu cầu về khung năng lực số theo quy định tại Thông tư số 02/2025/TT-BGDĐT (ban hành ngày 24-1-2025) của Bộ GD-ĐT áp dụng tại các cơ sở giáo dục.