Ngày 3-10, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh có cuộc làm việc với Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ về đề cương đề án "Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới".
Đề án nêu trên đề xuất một cuộc cải cách toàn diện cấu trúc hệ thống pháp luật, không chỉ về hình thức mà còn về tư duy lập pháp. Để thay đổi tư duy "không quản được thì cấm", đề án nêu rõ, hệ thống pháp luật phải được thiết kế để chủ động dẫn dắt, thúc đẩy sự phát triển.
Theo đó, các ngành, lĩnh vực pháp luật mới được xây dựng để điều chỉnh các vấn đề phát sinh từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; thiết lập các cơ chế pháp lý đặc thù, vượt trội, có sức cạnh tranh quốc tế để kích hoạt các cực tăng trưởng và các ngành công nghiệp chiến lược; xây dựng các văn bản luật cho phép áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các lĩnh vực mới…
Đặc biệt, 2 khu vực pháp luật công - tư được phân định rõ. Với luật công, các quy phạm điều chỉnh quan hệ giữa nhà nước và cá nhân/tổ chức phải được thiết kế chặt chẽ, trao đủ thẩm quyền nhưng đồng thời kiểm soát quyền lực hiệu quả. Trong khi đó, các quy phạm điều chỉnh quan hệ giữa các cá nhân/tổ chức bình đẳng với nhau (luật tư) phải được xây dựng trên nền tảng tôn trọng tối đa sự tự chủ, tự do sáng tạo.
Các ý kiến tại buổi làm việc nhìn nhận, những thay đổi nêu trên nếu được thực hiện thành công sẽ tạo ra những tác động sâu rộng và tích cực đến xã hội như thúc đẩy mạnh mẽ đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế; tăng cường dân chủ, bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân. Cụ thể, việc áp dụng rành mạch tư duy luật công/luật tư sẽ xác định rõ giới hạn quyền lực của nhà nước, ngăn ngừa sự can thiệp tùy tiện vào đời sống của người dân và hoạt động của doanh nghiệp. Điều này củng cố nguyên tắc pháp quyền, bảo vệ không gian tự do cho xã hội dân sự và kinh tế tư nhân phát triển…
Tuy nhiên, các đại biểu dự hội thảo cũng lưu ý, việc sửa đổi, xây dựng đồng loạt một khối lượng lớn văn bản luật đòi hỏi nguồn nhân lực chuyên gia pháp lý khổng lồ, không chỉ ở các cơ quan chủ trì soạn thảo mà cả ở các cơ quan thẩm định, thẩm tra.
Bên cạnh đó, đề xuất "ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn… trong tra cứu, soạn thảo, và theo dõi thực thi pháp luật" được coi là một hướng đi rất hiện đại và cần thiết, nhưng sẽ đòi hỏi không chỉ đầu tư tài chính lớn mà cần có một khung khổ pháp lý, đạo đức và kỹ thuật đi kèm để phòng tránh những rủi ro có nguyên nhân từ sự thiên vị của thuật toán, an ninh dữ liệu, trách nhiệm pháp lý khi AI đưa ra gợi ý sai...
Đề án nên đề xuất một chương trình hoặc dự án thí điểm về ứng dụng AI trong công tác pháp luật, bắt đầu từ những khâu ít rủi ro hơn như hệ thống hóa, tra cứu văn bản. Đồng thời, cần sớm nghiên cứu, xây dựng khung pháp lý và các tiêu chuẩn đạo đức cho việc phát triển và ứng dụng AI trong hoạt động của nhà nước nói chung và trong lĩnh vực pháp luật nói riêng.
