Báo SGGP có cuộc trao đổi với bà Phạm Thúy Chinh (ảnh), Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội về những điểm nổi bật của dự án luật này.
PHÓNG VIÊN: Bà đánh giá như thế nào về tính cấp thiết phải xây dựng Luật Thực hành Tiết kiệm, chống lãng phí trong bối cảnh hiện nay, thưa bà?
Bà PHẠM THÚY CHINH: Sau hơn 10 năm triển khai, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (THTK, CLP) cùng với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đã tạo lập hành lang pháp lý quan trọng cho việc thực hiện THTK, CLP. Tuy nhiên, quá trình thực thi luật cũng bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập. Một số nội dung chưa kịp thời thể chế hóa đầy đủ quan điểm, chủ trương của Đảng về THTK, CLP.
Tình trạng chồng chéo giữa Luật THTK, CLP với một số luật chuyên ngành vẫn tồn tại, gây khó khăn trong việc xác định trách nhiệm pháp lý khi để xảy ra lãng phí trong quản lý tài sản, ngân sách nhà nước. Công tác đánh giá hiệu quả THTK, CLP còn thiếu các công cụ đo lường cụ thể.
Lãng phí vẫn diễn ra phổ biến dưới nhiều hình thức, gây ra hệ lụy nghiêm trọng, suy giảm nguồn lực con người, lãng phí tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, gia tăng chi phí. Đặc biệt, lãng phí còn làm suy giảm lòng tin của người dân đối với Đảng và Nhà nước, tạo ra những “rào cản vô hình” đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và bỏ lỡ nhiều cơ hội phát triển của đất nước.
Do đó, việc sửa đổi, xây dựng Luật THTK, CLP trong giai đoạn hiện nay là yêu cầu cấp thiết, nhằm khắc phục những tồn tại nêu trên, thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước. Đồng thời, hoàn thiện khung khổ pháp lý, bảo đảm tính đồng bộ trong hệ thống pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển và quản trị quốc gia trong bối cảnh mới.
Hiện nay, lãng phí không chỉ nằm ở tiền bạc, tài sản công mà còn ở thời gian, cơ hội phát triển bị bỏ lỡ. Theo bà, dự luật mới đã “chạm” đến được khía cạnh lãng phí phi vật chất này chưa?
Chống lãng phí không chỉ giới hạn ở việc ngăn chặn các dạng lãng phí vật chất như tiền bạc, tài sản công, mà còn phải chú trọng đến các dạng lãng phí phi vật chất, đặc biệt là lãng phí về thời gian, nguồn lực con người và cơ hội phát triển. Đây là những hình thức lãng phí khó nhận diện nhưng để lại hậu quả lâu dài và nghiêm trọng.
Do đó, dự thảo Luật THTK, CLP đã bổ sung các nguyên tắc cụ thể về tiết kiệm, hiệu quả. Đồng thời khuyến khích mọi thành phần kinh tế, từ doanh nghiệp, tổ chức đến hộ gia đình và cá nhân, thực hiện các biện pháp TK, CLP trong sản xuất, kinh doanh.
Trong quá trình thẩm tra, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đã đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc việc đánh giá TK, CLP trong khu vực nhà nước cần dựa trên nguyên tắc kết hợp đánh giá tổng thể về kết quả thực hiện nhiệm vụ, chất lượng đầu ra, hiệu quả sử dụng nguồn lực và tác động xã hội.
Việc này là cần thiết, cấp bách và phù hợp với xu hướng quản lý công hiện đại. Điều này sẽ bảo đảm tiết kiệm thực chất, chống lãng phí một cách hiệu quả hơn; tăng tính khách quan, giúp chuyển từ “quản lý đầu vào” sang “quản lý theo kết quả”; hạn chế lãng phí tiềm ẩn do cơ chế đánh giá hình thức, máy móc.
Dự án luật bổ sung cơ chế xử lý trách nhiệm cá nhân, người đứng đầu cụ thể như thế nào, thưa bà?
Để khắc phục những tồn tại, hạn chế của luật hiện hành và thực hiện hiệu quả các mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ theo chủ trương của Đảng, Nhà nước, dự thảo Luật THTK, CLP đã được nghiên cứu, thiết kế với nhiều nội dung sửa đổi quan trọng.
Trước hết, dự thảo luật tập trung rà soát, sửa đổi để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với các luật chuyên ngành và các văn bản chỉ đạo của Đảng, tiêu biểu, như: hướng dẫn của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; Quy định của Bộ Chính trị về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Dự thảo cũng xác định rõ trách nhiệm, nhiệm vụ và quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân, người đứng đầu cơ quan, đơn vị trong quản lý, sử dụng hiệu quả các nguồn lực của nền kinh tế.
Đồng thời, hoàn thiện các quy định về khen thưởng trong công tác TK, CLP; phát hiện, tiếp nhận và xử lý thông tin về lãng phí; bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí nhằm khuyến khích toàn xã hội tích cực tham gia; nhận diện hành vi gây lãng phí và quy định rõ chế tài xử lý các hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện.
Đặc biệt, dự thảo bổ sung nhiều quy định mang tính chiến lược và dài hạn, như ban hành Chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí; lấy ngày 31-5 hàng năm là “Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí”; xây dựng và lan tỏa văn hóa TK, CLP trong toàn xã hội; thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về TK, CLP.
Vì sao cần có các quy định về xử lý vi phạm và quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại, liên đới của cá nhân và tập thể, và liệu có đủ cơ sở pháp lý và công cụ để buộc người đứng đầu bồi thường khi gây ra lãng phí?
Tổng kết Luật THTK, CLP cho thấy nhiều hành vi gây ra lãng phí nhưng lại không bị xử lý nghiêm minh, dẫn đến thực trạng làm giảm hiệu lực quản lý nhà nước và lòng tin xã hội. Khi không gắn trách nhiệm cá nhân, đặc biệt là trách nhiệm của người đứng đầu, thì các quy định về TK, CLP sẽ thiếu tính răn đe và không thể thực thi hiệu quả.
Về cơ sở pháp lý, pháp luật Việt Nam đã có nguyên tắc chung về trách nhiệm bồi thường trong Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và trách nhiệm công vụ theo Luật Cán bộ, công chức. Tuy nhiên, các quy định này còn thiếu cơ chế áp dụng cụ thể cho các hành vi gây lãng phí.
Do đó, Luật THTK, CLP sửa đổi cần quy định rõ ràng các loại hành vi gây lãng phí điển hình, cơ chế xác định thiệt hại và nguyên tắc phân định trách nhiệm cá nhân, tập thể, người đứng đầu. Đồng thời, cần thiết lập hệ thống giám sát độc lập, kết hợp với thanh tra, kiểm toán để có đủ công cụ chứng minh thiệt hại và buộc thực hiện nghĩa vụ bồi thường, đảm bảo công bằng và phòng ngừa tái diễn.
Cơ chế bảo vệ người tố cáo, cung cấp thông tin về lãng phí sẽ ra sao, thưa bà?
Thể chế hóa Quy định số 231-QĐ/TW của Bộ Chính trị về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; đồng thời với việc bổ sung, hoàn thiện các quy định về khen thưởng trong công tác TK, CLP, dự thảo Luật cũng đã quy định chi tiết về việc phát hiện lãng phí và trách nhiệm xử lý thông tin phát hiện lãng phí, bảo vệ người đấu tranh CLP để khuyến khích mọi cá nhân, tổ chức tích cực tham gia vào công tác TK, CLP.
Theo đó, Điều 6 dự thảo Luật đã quy định cụ thể về cung cấp, xử lý thông tin phát hiện lãng phí và bảo vệ người đấu tranh CLP... Đồng thời, dự thảo Luật cũng giao Chính phủ quy định chi tiết việc xử lý thông tin và biện pháp bảo vệ cơ quan, tổ chức cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, người đấu tranh CLP và người thân của người đấu tranh CLP.
Ngoài ra, khoản 5 Điều 6 dự thảo Luật đã bổ sung các hành vi nghiêm cấm trong cung cấp, xử lý thông tin phát hiện lãng phí, bảo vệ người đấu tranh CLP.
Bà kỳ vọng gì khi luật này được thông qua, góp phần như thế nào trong việc nâng cao hiệu quả đầu tư công và sử dụng ngân sách quốc gia?
Với kỳ vọng khi được Quốc hội thông qua, Luật THTK, CLP sẽ trở thành một công cụ pháp lý mạnh mẽ, góp phần siết chặt kỷ cương tài chính - ngân sách và nâng cao hiệu quả đầu tư công.
Luật không chỉ dừng lại ở việc ngăn chặn thất thoát, lãng phí tài sản công, mà còn hướng đến việc quản lý chặt chẽ quá trình lập, thẩm định, phê duyệt và triển khai các dự án đầu tư công, bảo đảm tính khả thi, hiệu quả và tránh dàn trải nguồn lực.
Đồng thời, luật sẽ tạo cơ sở để thúc đẩy trách nhiệm giải trình, cá thể hóa trách nhiệm của người đứng đầu và các chủ thể liên quan, qua đó nâng cao chất lượng điều hành ngân sách quốc gia.
Quan trọng hơn, luật này còn là bước tiến trong hoàn thiện thể chế quản trị công hiện đại, minh bạch, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và gia tăng niềm tin của nhân dân vào sự liêm chính, hiệu quả của bộ máy nhà nước.
