LTS: Nước mặn đang xâm nhập sớm và sâu vào nội đồng nhiều địa phương ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), ảnh hưởng lớn đến cuộc sống và sản xuất nông nghiệp của người dân. Các tỉnh, thành ở ĐBSCL đang khẩn trương và quyết liệt phòng chống hạn và mặn để giảm thiểu thiệt hại trong sản xuất nông nghiệp… Góp phần tìm giải pháp sản xuất nông nghiệp thích ứng với tình trạng hạn và mặn, Báo SGGP xin giới thiệu bài viết về mô hình cánh đồng sinh thái cho vùng ĐBSCL.
Nghề nông công nghệ cao
Vùng ĐBSCL hình thành và phát triển nhờ tài nguyên do sông Mê Kông mang lại. Nhưng càng ngày, sự khai thác dòng Mê Kông đã vượt tầm kiểm soát của các quốc gia hưởng lợi từ sông Mê Kông. Sự hiện diện của quá nhiều đập thủy điện trên sông đã ảnh hưởng đến đời sống cư dân trong lưu vực, nhất là vùng hạ nguồn. Vào mùa khô, việc các đập tích nước đã làm cho vùng hạ lưu Mê Kông kiệt nước, tình trạng nước biển dâng gây xâm nhập mặn đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất của cư dân vùng ven biển. Vào mùa lũ cao, mực nước ở hạ lưu thấp hơn nhưng cơn lũ kéo dài hơn và khi có lũ siêu cao, thủy điện của họ xả nước khiến vùng hạ lưu của chúng ta lãnh đủ.
Nước cung cấp cho cánh đồng từ các cống được đóng mở theo nhu cầu của cây lúa.
Trong tình cảnh đó, chúng ta có một giải pháp thích ứng cho sản xuất nông nghiệp là phát triển mô hình cánh đồng sinh thái, nhằm nâng cao mức sống cư dân vùng hạ nguồn và giảm thiểu những tác động của các nước ở thượng nguồn vào dòng Mê Kông. Tại cánh đồng sinh thái, chúng ta thử nghiệm “nghề nông công nghệ cao”, công việc chăm sóc ruộng đồng sẽ thực sự nhẹ nhàng. Đây cũng sẽ là điểm đến du lịch ruộng đồng. Khách tham quan được đi xuồng giữa mênh mông đồng lúa và ngắm từng đàn cá tung tăng bơi lội. Đây không phải là kỳ vọng xa vời, bởi vì nước láng giềng Malaysia đã hiện thực cánh đồng mơ ước đó, với mô hình cánh đồng rộng khoảng 3.000ha, chuyên trồng lúa ở huyện Sekinchan (thuộc tiểu bang Selangor, bang trù phú nhất của Malaysia, cách thủ đô Kuala Lumpur khoảng 100km về hướng Tây Bắc).
Ở vùng ĐBSCL, do đặc thù của địa hình đồng bằng, thường ngập lụt vào mùa mưa và xâm nhập mặn vào mùa khô, nên việc tổ chức cánh đồng lớn phải được quy hoạch thật chi tiết và bài bản. Cánh đồng sinh thái là vùng sản xuất lúa rộng lớn, từ vài chục hay vài trăm hécta và được xây dựng ngay bên cạnh tuyến lộ giao thông chính, là đường bộ hoặc đường thủy. Cánh đồng được thiết kế mặt bằng và đê bao với cao trình vượt đỉnh lũ (cao hơn mực nước lũ lịch sử năm 2000), đồng thời dành dải đất bờ đê bao quanh mỗi bên phía trong và ngoài cánh đồng khoảng 10m để trồng cây chắn sóng, nhằm chống chọi với những cơn lũ dữ khi có sự cố vỡ đập tràn ở thượng lưu sông Mê Kông. Hệ thống tiêu thoát nước được hoàn thiện, phòng khi có sự cố mưa to hay vỡ lộ. Khi cánh đồng lớn được hình thành, sẽ đáp ứng điều kiện để nông dân cơ giới hóa hoàn toàn từ khâu làm đất, xuống giống, chăm sóc, thu hoạch lúa...
Hiện thực cánh đồng mơ ước
Trong cánh đồng lớn có quy hoạch những mương nước nội đồng để thuận tiện cho giao thông đường thủy cũng như tạo cảnh quan trên bến, dưới thuyền. Bến là một mặt bằng rộng và cao vượt đỉnh lũ; dưới bến có nhiều xuồng ghe neo đậu để phục vụ di chuyển trong cánh đồng, đáp ứng nhu cầu lao động hay tham quan. Những kênh mương bên trong cánh đồng không có bờ đê bao cao cho lưu thông xe máy, bởi khối lượng đất đào kênh mương đã được đem tôn nền hai bên bờ lộ giao thông xung quanh và san lấp mặt bằng xây dựng bến bãi ngay tại một góc thuận tiện của cánh đồng. Bãi đất rộng của cánh đồng mang đặc điểm là một cụm hàng quán với đầy đủ vật dụng theo nhu cầu của chủ ruộng và khách du lịch; là địa điểm lưu trú máy móc, xe, vật tư nông nghiệp cho cánh đồng lớn.
Nước cung cấp cho cánh đồng từ các cống được đóng mở theo nhu cầu của cây lúa. Kênh mương đầy nước, cá tôm sẽ được thả nuôi trong đồng lúa, hoặc dưới kênh mương khi ruộng lúa vào mùa xuống giống hay thu hoạch. Cá tôm sống trong ruộng lúa sẽ tiêu diệt rong rêu, sâu rầy, sinh vật hại cho lúa và giữ nguồn nước ruộng luôn trong sạch. Tái sử dụng nguồn nước trong ruộng sẽ rất tiết kiệm chi phí cung cấp phân bón, chất dinh dưỡng khác cho cây lúa, bởi số lượng phân bón từ các vụ sản xuất trước đó mà cây lúa chưa sử dụng hết nên tồn lưu trong đất. Với việc hạn chế tối đa lượng sử dụng thuốc và hóa chất bảo vệ thực vật, nguồn nước mà cây lúa hấp thu sẽ không bị ô nhiễm. Cánh đồng còn là điều kiện để giữ được nước trong ruộng cho đến mùa vụ kế tiếp, giúp giảm nhu cầu bơm nước và do đó sẽ hạn chế tình trạng xâm nhập mặn mỗi khi vào mùa đồng loạt bơm nước xuống giống.
Trồng lúa tiết kiệm nước, không những thu được nguồn thực phẩm an toàn với giá thành rất rẻ mà còn giúp giảm ảnh hưởng xâm nhập mặn do biến đổi khí hậu làm nước biển dâng. Khi các nước ở thượng lưu và trung lưu Mê Kông xây dựng đập thủy điện làm hạn chế sự di trú, sinh sản của cá tôm, việc nuôi cá tôm nuôi trong cánh đồng sinh thái cũng giải quyết được bài toán dinh dưỡng. Trồng lúa trong cánh đồng sinh thái không phải tốn tiền bơm nước, rất ít tốn phân, ít bị sâu bệnh, giảm gánh nặng chi phí, nên người trồng lúa đỡ nhọc nhằn, có thể ước mơ về một tương lai no ấm.
NGUYỄN KIM KIỀU
(Trung tâm Khuyến nông An Giang)
