Nhằm tái hiện trận đánh khốc liệt của quân và dân ta bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972, trên diện tích hơn 50ha, đoàn làm phim Mưa đỏ đã dày công tạo hình ảnh thành cổ năm đó với các cổng và tường thành, khu vực khuôn viên chính, các hố hào công sự… Tuy nhiên, ngay sau khi phim đóng máy, toàn bộ phim trường phải tháo dỡ vì nằm trên vùng bãi bồi trũng thấp, dễ bị thiên tai. Câu chuyện để lại sự tiếc nuối lớn, nhưng cũng gợi lại bài toán “muôn năm cũ” về phim trường Việt Nam, vốn luôn bị xem là thiếu, yếu và lãng phí.
Không chỉ Mưa đỏ, nhiều bộ phim từng đầu tư phim trường công phu rồi cũng buộc tháo dỡ sau khi phim quay xong. Quá trình thực hiện Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối, đoàn làm phim đã thuê 6ha rừng làm bối cảnh chính, chế tạo một mô hình đường hầm dài hơn 250m mô phỏng địa đạo thật. Để tái hiện bối cảnh chính - con phố cổ đổ nát ở Hà Nội năm 1946 trong Đào, phở và piano, một phim trường cỡ lớn có diện tích 6.000m2, dài 120m, rộng 15m đã được dựng gần hồ Đại Lải (Vĩnh Phúc, nay là tỉnh Phú Thọ). Cả hai bộ phim trên đều thành công cả về doanh thu lẫn danh tiếng và có không ít đề xuất biến hai phim trường thành điểm du lịch, nhưng sau khi phim đóng máy, tất cả chỉ còn là ký ức.
Vòng lặp: dựng - quay - tháo dỡ xảy ra với hầu hết các phim Việt với mẫu số chung về nguyên nhân là địa điểm thuê nên buộc phải hoàn trả mặt bằng sau khi quay. Chỉ một vài trường hợp may mắn được giữ lại, như vườn bạch trà ở cung An Định (Gái già lắm chiêu V), Dinh Tỉnh trưởng (Hạnh phúc máu), Chợ Nổi (Đất rừng phương Nam) hay làng chiếu An Định (Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh)…
Từ nhiều năm qua, điện ảnh Việt gần như không có phim trường chuyên dụng, đạt chuẩn. Phần lớn phim trường hiện nay có quy mô nhỏ, chỉ phục vụ cảnh nội hoặc bối cảnh vừa phải. Các dự án cần ngoại cảnh, đại cảnh, đặc biệt là phim lịch sử, chiến tranh buộc phải dựa vào bối cảnh tự nhiên hoặc dàn dựng lại từ đầu. Điều này dẫn đến nhiều bất cập: bối cảnh lặp lại giữa các phim, khó kiểm soát âm thanh - ánh sáng - con người, tốn kém chi phí cải tạo…
Quy hoạch chiến lược phát triển phim trường một cách bài bản, chuyên nghiệp không phải chưa từng có. Thậm chí, nó đã được đề cập trong Luật Điện ảnh (sửa đổi năm 2022) nhưng đến nay, tất cả vẫn nằm trên giấy. Lý do có muôn vàn: thiếu vốn đầu tư lớn, dài hạn; chưa có cơ chế pháp lý rõ ràng và các chính sách hỗ trợ; tư duy ngắn hạn, tạm bợ... Hệ quả là điện ảnh Việt Nam khó sản xuất những tác phẩm tầm cỡ, hạn chế trong việc hợp tác quốc tế và bỏ lỡ cơ hội phát triển du lịch điện ảnh - xu hướng đã chứng minh hiệu quả không chỉ ở nhiều nước trên thế giới mà ngay cả trong nước. Gần nhất chính là Mưa đỏ, cảnh ga Lưu Xá (Thái Nguyên) chỉ xuất hiện ngắn trong phim, nhưng hiện địa điểm này đang thu hút đông đảo du khách đến tham quan. Dù phim trường không còn, Quảng Trị vẫn đón lượng khách tăng rất mạnh đến Thành cổ dịp lễ 2-9 vừa qua.
Trên thế giới, Trung Quốc có phim trường Hoành Điếm được mệnh danh “Hollywood phương Đông”, vừa để quay phim, vừa là điểm du lịch thu hút hàng triệu du khách mỗi năm. Hàn Quốc có hệ thống công viên - phim trường như MBC Daejanggeum Park (chuyên cảnh cung điện, cổ trang), làng dân gian Yongin, hay Thành cổ Hwaseong... Còn Thái Lan đầu tư hẳn phim trường quy mô lớn, không chỉ để đáp ứng nhu cầu điện ảnh trong nước mà còn để mời chào các đoàn phim nước ngoài.
TPHCM từng đề xuất thực hiện phim trường tại Công viên Lịch sử văn hóa dân tộc (TP Thủ Đức trước đây) với diện tích hơn 300ha. Bộ VH-TT-DL cũng giao Cục Điện ảnh lập đề án xây dựng phim trường cấp quốc gia trong năm 2025, dự kiến đầu tư gần 1.000 tỷ đồng. Nhưng điều quan trọng không chỉ là ý tưởng, mà là hành động thực thi. Việc xây dựng cần được hiện thực hóa bằng những hành động mang tính bài bản, trong dài hạn, xem phim trường là một trụ cột của công nghiệp điện ảnh. Và nếu làm tốt, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra sản phẩm có trải nghiệm độc đáo, vừa phát triển kinh tế địa phương, bảo tồn cảnh quan, vừa quảng bá văn hóa - lịch sử đến người dân, bạn bè quốc tế.
