Việc nêu rõ những bất cập cho thấy quyết tâm đổi mới căn bản, đưa giáo dục vào vị trí quốc sách hàng đầu, là tương lai, vận mệnh của dân tộc và nền tảng của sức cạnh tranh quốc gia.
Từ đó, Nghị quyết 71 xác định những mục tiêu định lượng rõ ràng, thể hiện khát vọng vươn lên của đất nước. Đến năm 2030, hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3-5 tuổi và giáo dục bắt buộc hết trung học cơ sở; cơ bản hoàn tất chuyển đổi số trong quản lý và dạy học; có 8 trường đại học lọt vào nhóm 200 hàng đầu châu Á, trong đó ít nhất 1 trường đạt nhóm 100 thế giới ở một số lĩnh vực. Xa hơn, đến năm 2045, xây dựng hệ thống giáo dục hiện đại, công bằng và chất lượng, đưa Việt Nam vào nhóm 20 quốc gia hàng đầu, có ít nhất 5 trường đại học trong tốp 100 thế giới và hình thành đội ngũ trí thức, nhân lực tinh hoa đủ sức đảm đương vai trò chủ lực trong nền kinh tế tri thức. Bên cạnh đó còn nhiều chỉ tiêu khác đòi hỏi sự phấn đấu mạnh mẽ và kiên trì của toàn hệ thống giáo dục.
Để hiện thực hóa mục tiêu, nghị quyết đề ra các giải pháp đồng bộ trên 3 trục như: thể chế và đội ngũ; chuyển đổi số, đổi mới chương trình và công nghệ; công bằng và hội nhập. Đặc biệt, nghị quyết coi chính sách tài chính, xã hội hóa và đãi ngộ nhà giáo là điểm mới quan trọng, tạo nền tảng để các giải pháp khác đi vào thực chất. Một điểm then chốt khác của nghị quyết là tiếp tục đẩy mạnh tự chủ đại học. Nhà nước vẫn bảo đảm đầu tư cơ bản, song các trường được quyền chủ động về học thuật, tổ chức, nhân sự, hợp tác quốc tế. Đây là bước chuyển tư duy quan trọng, tránh tình trạng đồng nhất tự chủ với việc “tự lo toàn bộ kinh phí” vốn gây nhiều ngộ nhận trước đây...
Song hành với tự chủ là yêu cầu đổi mới quản lý. Nghị quyết 71 nhấn mạnh sự chuyển đổi từ tư duy hành chính sang kiến tạo phát triển, từ mệnh lệnh sang quản trị hiện đại, từ trì trệ sang hành động quyết liệt. Những vấn đề còn tranh luận lâu nay như “một chương trình - một bộ sách giáo khoa” hay mô hình quản trị đại học công lập được đặt ra với quan điểm ổn định, bảo đảm tính thống nhất, tạo điều kiện triển khai hiệu quả.
Bên cạnh những định hướng mạnh mẽ, quá trình thực thi chắc chắn gặp không ít thách thức. Tự chủ đại học nếu thiếu thiết chế quản trị và giám sát độc lập như hội đồng trường có thể dẫn đến tình trạng quyền lực tập trung, làm sai lệch bản chất của tự chủ. Nguồn lực tài chính còn hạn chế, xã hội hóa chưa đồng đều, đời sống nhà giáo còn khó khăn cũng là những trở ngại lớn. Chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đòi hỏi hạ tầng kỹ thuật, kỹ năng số của giáo viên và sự sẵn sàng của người học, vốn đang có sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền. Vì vậy, nghị quyết cần được cụ thể hóa bằng cơ chế minh bạch, giám sát hiệu quả và lộ trình khả thi, để biến chủ trương lớn thành kết quả bền vững.
Tinh thần xuyên suốt của nghị quyết là khẳng định vai trò chủ đạo của Nhà nước trong định hướng, đầu tư trọng điểm và giám sát công bằng, đồng thời khuyến khích sự tham gia của xã hội và doanh nghiệp để tạo sức mạnh tổng hợp. Công nghệ và AI được coi là động lực mới. Việc đưa AI và chuyển đổi số vào nhóm giải pháp chủ yếu cho thấy tầm nhìn chiến lược, nhưng để thực sự bứt phá, cần sớm có chiến lược AI trong giáo dục ở tầm quốc gia. Đưa AI vào chương trình phổ thông, đào tạo giáo viên, phát triển trung tâm nghiên cứu trọng điểm và hoàn thiện khung pháp lý về an toàn dữ liệu và đạo đức học thuật sẽ là cú hích tạo lợi thế cạnh tranh mới cho nguồn nhân lực Việt Nam.
Nhìn lại từ Nghị quyết 29 năm 2013 đến Nghị quyết 71 lần này, có thể thấy sự vận động từ tư duy đổi mới khai mở, sang tư duy hiệu quả và hiệu lực. Đổi mới để mở đường, hiệu lực để đi tới kết quả. Con đường đúng đắn là kết hợp nhuần nhuyễn giữa đổi mới và quản lý hiện đại, vừa khơi dậy sáng tạo, vừa bảo đảm kỷ cương và chất lượng. Với tinh thần ấy, Nghị quyết 71 không chỉ là định hướng cho ngành giáo dục mà còn là tuyên ngôn khẳng định vai trò con người trong phát triển quốc gia. Khi giáo dục trở thành trụ cột thứ năm thì nền tảng cho giai đoạn phát triển mới đã đầy đủ, mở ra cơ sở để tin tưởng vào một tương lai nơi tri thức và con người quyết định vị thế dân tộc trong thế kỷ 21.
