Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến AI

Quan tâm đến việc đăng ký, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

Phát biểu tại tổ ĐB TPHCM về việc sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ, dẫn số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH-CN), ĐB Trần Hoàng Ngân cho biết, số lượng đăng ký nhãn hiệu được bảo hộ đã lên tới trên 700.000, với tốc độ tăng khoảng 10% - 11% mỗi năm. Đây là một tín hiệu đáng mừng, tuy nhiên, tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn còn nhiều. Năm 2024, vi phạm tăng lên trên 3.000 vụ trong 6 tháng.

“Trong quá trình phát triển KH-CN và môi trường số hiện nay, việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ càng phức tạp hơn. Hàng nhái, hàng giả tinh vi hơn”, ĐB Trần Hoàng Ngân nhận định và đề nghị chú trọng hơn đến bảo vệ sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp và cá nhân, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia, đặc biệt là trong xu thế khuyến khích khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo.

“Tôi đề nghị Chính phủ có sự hỗ trợ để tạo ra xác lập việc đăng ký, ghi nhận, công bố, bảo hộ, khai thác, quản lý, sử dụng và phát triển đối tượng quyền sở hữu trí tuệ. Đặc biệt là quan tâm đến việc đăng ký, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của những người yếu thế, như hộ sản xuất kinh doanh, người nông dân, người đồng bào dân tộc thiểu số. Ý thức hoặc điều kiện để đăng ký sở hữu trí tuệ của họ rất hạn chế nên Chính phủ cần có giải pháp cho vấn đề này”, ĐB Trần Hoàng Ngân nêu rõ.

Tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển AI

Với quy định bổ sung nội dung khai thác dữ liệu để huấn luyện trí tuệ nhân tạo (AI), theo ĐB Đinh Thị Ngọc Dung (Hải Phòng), đây là quy định mới trong chuyển biến tư duy, lần đầu tiên trong luật đưa vấn đề này vào. Với quy định đó, tương lai Việt Nam có thể chủ động trong AI và bắt kịp xu thế của thế giới, phục vụ cho nền tảng kinh tế số. Song, theo ĐB Đinh Thị Ngọc Dung, dự thảo luật vẫn khá chặt về kỹ thuật, ví như cụm từ “tổ chức, cá nhân được phép sử dụng văn bản, dữ liệu đã công bố hợp pháp để huấn luyện AI”, nhưng lại kèm theo điều kiện “không sao chép, không truyền đạt, không công bố, không làm tác phẩm phái sinh, không khai thác thương mại”, thì rất khó đáp ứng, nếu như Việt Nam muốn thúc đẩy phát triển AI trong nước.

ĐB Đinh Thị Ngọc Dung nêu quan điểm, trên thực tế, việc huấn luyện mô hình AI đòi hỏi phải có dung lượng dữ liệu lớn, đa dạng và có tính đại diện; dữ liệu có thể được thu thập từ các nguồn công khai như sách, báo, trang web, hoặc bộ dữ liệu do người dùng tạo ra và thường được khai thác thương mại. Nếu luật quy định “không được khai thác thương mại” thì toàn bộ hệ sinh thái AI trong nước sẽ rơi vào thế toàn bộ doanh nghiệp không dám đầu tư, viện nghiên cứu không dám chuyển giao sản phẩm, người lao động sáng tạo thì mất cơ hội thương mại hóa kết quả của mình.

Do đó, ĐB Đinh Thị Ngọc Dung đề nghị luật cần thiết kế lại theo hướng phân biệt rõ mục đích sử dụng dữ liệu là “phi thương mại” và “thương mại có điều kiện”. Cùng với đó, cần bổ sung quy định minh bạch dữ liệu, có lưu vết nguồn dữ liệu, có biện pháp truy xuất và sẵn sàng hợp tác khi cơ quan nhà nước yêu cầu nguồn gốc dữ liệu huấn luyện AI.

Còn theo ĐB Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng), dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ chưa có quy định để xác định chủ thể của quyền sở hữu trí tuệ trong trường hợp sản phẩm do AI tạo ra… Do đó, ĐB đề nghị bổ sung nguyên tắc theo hướng chỉ công nhận quyền sở hữu trí tuệ với những sản phẩm có sự đóng góp sáng tạo mang tính quyết định của con người; đồng thời đề nghị giao Chính phủ quy định chi tiết tiêu chí đánh giá mức độ sáng tạo do con người làm chủ.

Cùng mối quan tâm, ĐB Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) đánh giá cao việc dự thảo luật đã bổ sung quy định bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến AI, nội dung số và dữ liệu lớn. Theo ĐB, nhiều quốc gia như Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ đã ban hành hướng dẫn riêng về quyền tác giả đối với sản phẩm do AI tạo ra hoặc có sự tham gia của AI.

"Ở Việt Nam, nhiều sản phẩm âm nhạc, hội họa, thiết kế kỹ thuật số đã sử dụng AI hỗ trợ nhưng chưa có cơ chế pháp lý rõ ràng", ĐB Hà Sỹ Đồng nhận xét và đề nghị dự thảo cần bổ sung nội dung này một cách cụ thể để tránh khoảng trống pháp lý, vừa khuyến khích sáng tạo công nghệ, vừa bảo đảm quyền của người sáng tạo thật sự.