Phát biểu tại buổi lễ, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ, trong không khí hào hùng kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, tại Côn Đảo - địa danh linh thiêng, với niềm tự hào và vô cùng xúc động, các đại biểu tham dự lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng Côn Đảo, dấu mốc lịch sử hào hùng khép lại biết bao đau thương, mất mát mà rất đỗi tự hào về khí phách, tinh thần quật cường, anh dũng của Côn Đảo trong 113 năm. Bài viết nhằm sáng tỏ thêm lời phát biểu của đồng chí Thủ tướng Phạm Minh Chính, và để kể lại với chúng ta những tấm gương cách mạng trên Côn Đảo những ngày trước bình minh…
1. Tháng 4 năm 1975, trên đảo Côn Đảo có 7.448 tù nhân bị giam giữ. Dường như anh em tù nhân không hề có thông tin gì về cuộc Tổng tiến công mùa Xuân 1975. Trong các ngày 29, 30-4, trên trời Côn Đảo, tiếng máy bay Mỹ gầm rú liên hồi. Nhiều tù chính trị làm khổ sai nay bị địch đưa trở lại các phòng giam cấm cố, anh em tù chính trị xuống làm bếp buộc phải vô lại trại giam. Địch đóng kín mít tất cả các cửa phòng giam, việc đổ thùng cầu hay tắm mỗi ngày 15 phút bị bãi bỏ!
Lúc này, máy bay Mỹ chở người từ Sài Gòn ra náo loạn bầu trời. Máy bay tranh nhau lên xuống sân bay Cỏ Ống, chở quân, tướng Mỹ, ngụy di tản. Ca nô, tàu há mồm cập bãi Cỏ Ống chuyển người ra các tàu Mỹ đang đậu ngoài khơi. 16 giờ 30 phút ngày 29-4, 26 cố vấn Mỹ và chư hầu rút chạy. Đêm 29-4, “chúa đảo” lái xe chở vợ con qua khu Bến Đầm, bí mật xuống ca nô trốn ra tàu di tản, bỏ lại 1.500 sĩ quan cấp dưới, lính, cai tù... đang nhớn nhác, lo sợ.
Địch quyết định khóa chặt các phòng giam, bố trí canh gác nghiêm ngặt, tổ chức di tản quân lính ra tàu ngoài khơi bằng mọi phương tiện. Đồng thời lên phương án thủ tiêu toàn bộ tù chính trị trên đảo bằng lựu đạn vào giờ chót... Nhưng tin Tổng thống Dương Văn Minh đầu hàng, Sài Gòn giải phóng làm cho địch suy sụp, kinh hoàng tháo chạy. Cuộc di tản hỗn loạn trên đảo kéo dài suốt đêm 30-4...
Nửa đêm 30-4, Đại úy ngụy Kiều Văn Dậu, Trưởng Ty Thanh niên Nguyễn Văn Đồng cùng anh Nguyễn Văn Sơn (anh Sơn là đặc tình mang bí số T31 của ta trong hàng ngũ công chức nhà lao) đã vào Trại 7, mở khóa cửa phòng 24, Khu H, báo tin: “Tổng thống Dương Văn Minh đã đầu hàng, bọn ác ôn trên đảo đã bỏ chạy hết, bọn quân phạm, lưu manh đang cướp bóc, gây rối loạn trên đảo”. Nhóm Kiều Văn Dậu yêu cầu “anh em tù chính trị ra giải phóng Côn Đảo để ổn định trật tự”. Anh em yêu cầu đưa radio tới.
Sau khi nghe Đài Tiếng nói Việt Nam phát bản tin “Dương Văn Minh đầu hàng, Sài Gòn hoàn toàn giải phóng...”, anh em sung sướng đến bàng hoàng. Đó là thời khắc mà những người tử tù Côn Đảo biết mình đã thoát khỏi “địa ngục trần gian”! Tù nhân chính trị Khu H lập tức tịch thu chìa khóa Trại 7 từ trưởng trại Hai Rồng, chạy đi mở các cửa phòng giam. Anh em tù nhân hò reo vang dội. Nhiều phòng chưa kịp mở khóa, anh em đã bẻ song sắt, phá cửa ra.
2. Đến 3 giờ sáng 1-5, cả 8 khu của Trại 7 được giải phóng. Thoát khỏi Chuồng Cọp số 30 khu F, đồng chí Phan Huy Vân, tức Trần Trọng Tân (Hai Tân - sau này là Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương, Phó Bí thư Thành ủy TPHCM) đã đến ngay bệnh xá của Trại 7 gặp đồng chí Trịnh Văn Tư để bàn kế hoạch giải phóng đảo.
Một Đảo ủy được thành lập do đồng chí Trịnh Văn Tư làm Bí thư và đồng chí Hai Tân làm Phó Bí thư. Một “Ủy ban Hòa hợp hòa giải dân tộc Côn Sơn” gồm 15 người, nòng cốt là anh em tù chính trị, cũng được thành lập. Linh mục Phạm Gia Thụy được mời làm Chủ tịch.
Trưa 1-5, Tiểu đoàn vũ trang cách mạng đầu tiên của đảo ra đời, với số súng đạn thu được từ các trại lính, có cả đại liên 12 ly 7. Lực lượng vũ trang Côn Đảo đã cứu thoát hơn mười tù nhân bị cùm xiềng và bị bỏ đói trong Hầm Đá ở Trại II. Đến trưa 1-5, ta hoàn toàn làm chủ Côn Đảo.
Sau khi chiếm cơ quan Vô tuyến viễn thông của địch, Đảo ủy liên tục liên lạc với đất liền, báo tin “Anh em tù chính trị đã thiết lập chính quyền cách mạng ở Côn Đảo từ sáng 1-5 và xin ý kiến chỉ đạo”, nhưng không bắt được liên lạc. Đảo ủy đang tính đến việc cử người vượt biển về đất liền để bắt liên lạc, thì chiều 2-5 bắt được liên lạc với Thành ủy Sài Gòn.
Đất liền cho biết: “Đã nhận được điện và đã báo cho Trung ương Cục, yêu cầu cho biết ngoài đó cần gì để gửi ra!”. Đồng chí Hai Tân đã khóc vì sung sướng khi nhận điện và nói: “Côn Đảo chỉ cần cờ Đảng, cờ Tổ quốc và ảnh Bác Hồ thôi!”. Đó là câu nói xúc động nhất trong những ngày giải phóng Côn Đảo!
Trong lúc đó, tại Vũng Tàu, Trung tướng Lê Trọng Tấn đã họp với các tướng lĩnh để bàn một trận hợp đồng quân chủng hải - lục - không quân giải phóng Côn Đảo. Tối 3-5-1975, anh em báo tin bắt được ba người nhái ngoài biển xâm nhập vào, đang giữ ở trụ sở ủy ban. Tới nơi thì hóa ra là các chiến sĩ trinh sát hải quân ta. Thế là đại diện ban chỉ huy tàu hải quân được đưa vào đảo. Mọi người ôm nhau mừng rơi nước mắt.
Tại buổi lễ, thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã gửi đến các Bà mẹ Việt Nam anh hùng, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, các đồng chí lão thành cách mạng, lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Trung ương và địa phương, đồng bào, đồng chí lời chào trân trọng, lời thăm hỏi chân thành và lời chúc tốt đẹp nhất.
Thủ tướng xúc động bày tỏ: Trong giờ phút thiêng liêng và cao đẹp này, chúng ta thành kính nghiêng mình tưởng nhớ công lao to lớn và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, vô hạn đến Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, các bậc tiền bối cách mạng, các Anh hùng liệt sĩ, các đồng chí thương binh, bệnh binh, chiến sĩ cách mạng, đồng chí, đồng bào đã bị giam cầm, hành hạ khổ sai tại địa ngục trần gian Côn Đảo với tinh thần chiến đấu, hy sinh cao cả, bất khuất vì độc lập, tự do, hòa bình, thống nhất đất nước của dân tộc, vì hạnh phúc, ấm no của nhân dân!
