Hiệp ước đặt nền trên 3 trụ cột: con người, kinh tế và an ninh. Trụ cột thứ nhất coi con người là trung tâm của đổi thay và sáng tạo. Các chương trình hợp tác hướng tới giáo dục, kỹ năng, việc làm, văn hóa và du lịch. Dự kiến, một Đại học Địa Trung Hải sẽ được thành lập năm 2026, kết nối 250 trường đại học khắp khu vực. EU cam kết rót 3 tỷ EUR cho các dự án đào tạo nghề, với trọng tâm vào thanh niên và phụ nữ.
Trụ cột thứ hai nhấn mạnh phát triển năng lượng tái tạo, kinh tế biển, nông nghiệp bền vững và giao thông sạch. Dự án T-MED (Dự án hành lang năng lượng xuyên Địa Trung Hải) sẽ đưa dòng điện xanh từ các trang trại gió ở Morocco và Ai Cập tới châu Âu qua đường cáp ngầm dài hơn 1.000km. Chương trình StartUp4Med (Quỹ hỗ trợ doanh nghiệp xanh và đổi mới khu vực Nam Địa Trung Hải) hỗ trợ 1.200 doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực công nghệ xanh và nông nghiệp thông minh. Trụ cột thứ ba hướng tới xây dựng cơ chế quản lý biên giới chung, củng cố năng lực phòng chống thiên tai và khủng bố. Một Diễn đàn Địa Trung Hải về hòa bình và an ninh sẽ ra đời vào đầu năm 2026, phối hợp chia sẻ dữ liệu an ninh hàng hải, giám sát hạ tầng trọng yếu và ứng phó khẩn cấp trước biến đổi khí hậu.
Hiệp ước dự kiến được thông qua vào tháng 11 tới, nhân kỷ niệm 30 năm Tuyên bố Barcelona (1995-2025), dấu mốc hình thành quan hệ đối tác châu Âu - Địa Trung Hải. Sau đó, một Kế hoạch hành động giai đoạn 2026-2030 sẽ cụ thể hóa các chương trình đầu tư, được cập nhật định kỳ cùng sự tham gia của xã hội dân sự và giới trẻ. Địa Trung Hải từng được gọi là “vòng cung bất ổn”, nơi các cuộc khủng hoảng di cư, xung đột và khí hậu đan xen. Hiệp ước lần này là nỗ lực tái định hình không gian ấy thành “vòng cung hợp tác” - một vành đai phát triển lấy năng lượng xanh và sáng tạo làm nền tảng.
Theo EC, khu vực Nam Địa Trung Hải chiếm 8% dân số thế giới nhưng chỉ đóng góp 3% GDP toàn cầu. Với hiệp ước mới, EU kỳ vọng tăng gấp đôi tỷ trọng đầu tư tư nhân vào khu vực, từ 45 tỷ EUR lên 90 tỷ EUR đến năm 2030. Đặc biệt, 50% ngân sách hợp tác mới sẽ dành cho chuyển đổi số và năng lượng sạch, nhằm tạo ra ít nhất 1,5 triệu việc làm xanh trong 5 năm tới. Ngoài khu vực truyền thống, hiệp ước còn mở rộng tới vùng Vịnh, Tây Balkan, châu Phi Hạ Sahara và Thổ Nhĩ Kỳ, tạo “hành lang xanh” nối từ Bắc Âu qua Địa Trung Hải xuống tận Sahara. Các chuyên gia coi đây là một “vòng kết nối chiến lược mới” giữa EU - Trung Đông - Bắc Phi - vùng Vịnh, mở rộng không gian hợp tác về năng lượng, thương mại và công nghệ sạch. Dưới góc nhìn địa - chính trị, Hiệp ước vì Địa Trung Hải cũng là cách EU tái khẳng định vị thế toàn cầu sau nhiều biến động nội khối. Trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc, việc chọn “đối tác thay vì đối thủ” là một tuyên bố mềm nhưng đầy trọng lượng. Có thể nói, việc dựng lên những “nhịp cầu xanh”, từ giáo dục đến năng lượng, chính là hình thức ngoại giao nhân văn nhất của thế kỷ 21.
