Với đời sống ngày càng nâng cao, điều kiện dinh dưỡng cho trẻ em cũng được cải thiện nhiều. Tuy nhiên, ở một số thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM, sự chăm sóc dinh dưỡng không hợp lý, thiếu khoa học đang tạo ra tình trạng dư cân - béo phì ở trẻ. Với 11,5% trẻ dưới 5 tuổi và gần 30% học sinh phổ thông tại TPHCM béo phì đang là thách thức lớn cho những căn bệnh hội chứng chuyển hóa ở trẻ.

Cho trẻ ăn mất cân đối có nguy cơ béo phì nhưng suy dinh dưỡng.

Thừa thịt, thiếu rau

Theo khảo sát của Trung tâm Dinh dưỡng TPHCM về đặc điểm khẩu phần của 360 học sinh 2 trường tiểu học tại TPHCM là Hồ Thị Kỷ (quận 10) và Phú Hòa Đông (huyện Củ Chi) cho thấy, lượng tiêu thụ thịt các loại trung bình mỗi ngày lần lượt gần 160g và gần 107g, trong khi khuyến cáo của Viện Dinh dưỡng chỉ khoảng 50g/ngày. Tức là khẩu phần thịt đã gấp 2 đến 3 lần so với mức khuyến cáo dinh dưỡng. “Thịt có nhiều chất đạm, cung cấp năng lượng cho cơ thể.

Tuy nhiên, nếu dư thừa đạm, đặc biệt đạm động vật có thể dẫn đến một số bệnh như gút, rối loạn mỡ máu, béo phì”, BS Đỗ Thị Ngọc Diệp, Giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng TPHCM, khuyến cáo. Trong khi ngược lại, lượng rau tiêu thụ rất ít. Riêng rau các loại, Bộ Y tế khuyến nghị học sinh tiểu học nên ăn 200g - 300g rau mỗi ngày. Tuy nhiên, kết quả khảo sát khẩu phần rau hàng ngày trung bình của học sinh 2 trường nói trên chỉ gần 170g. Mặc dù về mặt dinh dưỡng, rau cung cấp nhiều vitamin và chất xơ. Trẻ thiếu vitamin dễ có nguy cơ chậm phát triển thể chất, chậm chạp, hay buồn ngủ… Khảo sát còn cho thấy tất cả học sinh ăn đủ ba bữa chính (sáng, trưa và chiều tối). Tuy nhiên, bữa ăn chiều tối của học sinh cung cấp quá nhiều năng lượng làm tăng quá trình tích lũy mỡ vào cơ thể, dẫn đến nguy cơ thừa cân béo phì…

GS-TS Lê Thị Hợp, Hội Dinh dưỡng Việt Nam, nhìn nhận thực trạng thừa cân béo phì từ trẻ em tuổi tiền học đường và học đường đến tuổi trưởng thành đang gia tăng ở Việt Nam, đặc biệt ở các thành phố lớn như TPHCM, Hà Nội. Tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ dưới 5 tuổi ở TPHCM đã gia tăng gấp 3 lần trong hơn 10 năm qua, từ 3,7% (năm 2000) lên 11,5% (năm 2013) và tỷ lệ thừa cân béo phì ở học sinh phổ thông tại TPHCM tăng gấp đôi, từ 11,6% (năm 2002) lên 21,9% (năm 2009).

Như vậy, tính ra cứ 10 người trưởng thành và học sinh phổ thông đã có xấp xỉ 3 người bị béo phì. Ngay cả trẻ mầm non bị béo phì cũng đang là nỗi băn khoăn cho sức khỏe của thế hệ tương lai. Nghiên cứu của cử nhân Mai Thị Mỹ Thiện (Trung tâm Dinh dưỡng TPHCM) và cộng sự về thừa cân béo phì ở trẻ mầm non cho thấy 47% trẻ mầm non ở nội thành bị thừa cân béo phì do hầu hết đều thuộc gia đình khá giả, ăn nhiều thức ăn giàu dinh dưỡng và chất béo.

Thách thức bệnh tật

Béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu của các bệnh mạn tính không lây nguy hiểm như đái tháo đường, tăng huyết áp, thiếu máu cơ tim, ung thư… Nhiều chuyên gia y tế tỏ ra lo ngại trước thực trạng thừa cân béo phì gia tăng nhanh trong các năm qua và đều hướng về các nguyên nhân cơ bản là dinh dưỡng không hợp lý, cũng như hoạt động thể lực đang bị giảm sút nghiêm trọng ở mỗi gia đình và ở nhà trường.

Theo BS Tăng Kim Hồng, Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch TPHCM, qua nghiên cứu tình trạng thừa cân béo phì ở học sinh cấp 2 tại TPHCM cho thấy, nguy cơ trẻ thừa cân béo phì do xem ti vi và chơi game trên 3 giờ/ngày cao hơn gần 3 lần so với trẻ không chơi game, xem ti vi hoặc chơi và xem ít hơn 3 giờ/ngày. Ngược lại, trẻ thường xuyên vận động hay ăn trái cây và rau quả sẽ giảm 70% nguy cơ thừa cân béo phì so với trẻ không ăn hoặc ít ăn rau và lười vận động.

BS Hồng cũng thừa nhận với môi trường học tập thiếu không gian vận động, trang thiết bị công nghệ gia đình hiện đại đang khiến học sinh ít vận động hơn. Hầu hết các em nhỏ 4-9 tuổi bị thừa cân - béo phì mất đến 2 giờ mỗi ngày không vận động gì và tiêu thụ năng lượng cao hơn khuyến nghị. Trong khi học sinh ở tuổi vị thành niên giảm 38% hoạt động thể lực mỗi năm. Một khảo sát mới đây của Khoa Dinh dưỡng BV Nhi đồng 1 TPHCM trên 300 trẻ từ 2 tuổi bị béo phì đến thăm khám thì một nửa trong số đó bị gan nhiễm mỡ.

Theo BS Đỗ Thị Ngọc Diệp, với lối sống hiện đại ít vận động, lại dồi dào thịt cá, bơ sữa đang khiến các thế hệ trẻ rơi vào thừa cân - béo phì. Đây cũng là căn nguyên của hàng loạt bệnh tật khác khiến hạn chế năng suất lao động, suy giảm chất lượng giống nòi và tăng gánh nặng cho xã hội. Điều BS Diệp quan ngại là mặc dù thừa cân - béo phì nhưng xét về tổng thể thì lại suy dinh dưỡng, bởi thiếu sắt, iốt…

Theo các chuyên gia y tế, nguyên nhân chính của thừa cân - béo phì nhưng suy dinh dưỡng là do chế độ ăn của trẻ chưa cân đối (thừa chất đạm, chất béo, thiếu vitamin, thiếu khoáng chất), cách thức cho trẻ ăn chưa khoa học (ép ăn, ăn vặt, ăn khuya…), ít vận động. Để hạn chế tình trạng trên, Trung tâm Dinh dưỡng TPHCM xây dựng thực đơn chuẩn cho bữa ăn học đường và triển khai trong hệ thống các trường tiểu học tại TPHCM.

Với đặc thù TPHCM là phần lớn trường học bán trú, nên theo bà Trần Thị Kim Thanh, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TPHCM sẽ tăng cường nêu cao vai trò của ban giám hiệu trong việc thực hành dinh dưỡng cho học sinh, tổ chức thực hiện bữa ăn học đường chuẩn trong phòng và điều trị các rối loạn dinh dưỡng ở trẻ em.

TƯỜNG LÂM