Hang Thẩm Púa ở Bản Nôm (xã Chiềng Sinh, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên) là nơi đặt Sở Chỉ huy đầu tiên của chiến dịch Điện Biên Phủ (ĐBP). Hồng Cúm là cứ điểm cuối cùng của quân Pháp tại ĐBP bị quân ta tiêu diệt trong đêm 7-5-1954, kết thúc trọn vẹn chiến thắng ĐBP của quân và dân ta. Từ cuộc họp quan trọng đầu tiên ở Thẩm Púa, bàn cụ thể tới cách đánh ĐBP của Sở Chỉ huy chiến dịch cho đến thắng lợi cuối cùng ở Hồng Cúm là đúng 114 ngày.
Cuộc họp đầu tiên và 3 lần dời Sở Chỉ huy chiến dịch
Từ Sơn La lên, qua Tuần Giáo khoảng 15km, chúng tôi rẽ trái, men theo con suối đi sâu vào xã Chiềng Sinh. Con đường đất đá nham nhở, chỉ vừa đủ một ô tô nhỏ gầm cao đi được, nhiều đoạn men sát ra bờ suối, hoặc chui qua những mỏm núi đá nhô xa, khá hiểm trở.
Đi được khoảng 3km, chúng tôi dừng xe hỏi những người dân bản Thái về hang Thẩm Púa. Họ chỉ về hướng núi xa xa: “Hang ông Giáp” đấy, đi bộ qua cánh đồng, lội qua suối, đi tiếp thêm một đoạn ruộng nữa sẽ đến. Sau khoảng 30 phút lội suối, vượt đồng, chúng tôi đã có mặt ở đó.
Hang Thẩm Púa là địa điểm đặt Sở Chỉ huy tiền phương của Bộ Tổng Quân ủy và cũng là nơi dừng chân đầu tiên của Sở Chỉ huy chiến dịch ĐBP từ 7-12-1953 đến 17-1-1954. Sau khi xuất phát từ Việt Bắc vào tới chiến trường, ngày 14-1-1954, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã triệu tập cuộc họp của Đảng ủy, Bộ Chỉ huy chiến dịch tại hang Thẩm Púa. Cuộc họp đã đưa ra 2 phương án tác chiến là “đánh nhanh, thắng nhanh” và “đánh chắc, tiến chắc”. Với dự định sẽ thực hiện phương án “đánh nhanh, thắng nhanh”, các đơn vị đã được giao nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu với thời điểm nổ súng là ngày 20-1-1954.
Con suối chảy qua Bản Nôm, trước cửa hang Thẩm Púa. Ảnh: TRẦN BÌNH
Tại hang Thẩm Púa, lối đi vào gần như vẫn còn sơ sài, hoang hóa, nhiều đoạn đường phải vạch bụi cây mà lên cửa hang. Thấy chúng tôi tìm đường vào hang, một nhóm trẻ chăn bò gần đó chạy ùa lại “tình nguyện” dẫn chúng tôi vào hang. Ngoài tấm bia dựng ở cửa “ghi nhận” địa điểm hang Thẩm Púa từng là nơi đầu tiên Sở Chỉ huy chiến dịch ĐBP dừng chân, thì tất cả gần như nguyên sơ. Không có đèn, hang tối om, theo sát sau lưng mấy đứa trẻ, chúng tôi đi vào hang. Lần mò theo những vách đá, nhiều đoạn phải khom người vì trần hang thấp, thỉnh thoảng phải dùng đèn flash máy ảnh để quan sát... Hồi lâu, lũ trẻ lại dẫn chúng tôi ra khỏi hang.
Trò chuyện cùng chúng tôi, mấy cậu bé chăn bò cho biết, ngày trước hang để hoang, chỉ có tụi trẻ thường đến chơi đùa, mấy năm vừa rồi mới có tấm bia được dựng lên, nhưng đường lên hang còn khó khăn nên vẫn ít người vào đây tham quan. Thỉnh thoảng mới có khách lội suối vào hang này. Dịp này mới có khá nhiều đoàn vào đây...
Ngày 18-1-1954, Sở Chỉ huy chiến dịch ĐBP dời lên cánh rừng ở bản Nà Tầu (nay thuộc huyện Điện Biên), cách hang Thẩm Púa khoảng 50km và chỉ còn cách ĐBP khoảng 40km. Tại đây, vì thấy pháo chưa kịp kéo vào trận địa, Bộ Chỉ huy chiến dịch quyết định lùi lại 5 ngày, tức sẽ nổ súng tấn công ĐBP vào ngày 25-1-1954. Tuy nhiên trước ngày nổ súng, một chiến sĩ của ta không may bị địch bắt và địch biết được thông tin ta sẽ tấn công ĐBP vào ngày 25-1. Đây là diễn biến đầu tiên ngoài dự kiến, vì vậy Bộ Chỉ huy chiến dịch quyết định lùi thời gian nổ súng lại 24 giờ, tức sẽ nổ súng vào đêm 26-1.
Tuy nhiên, sau nhiều đêm trăn trở, cân nhắc các phương án tác chiến, phân tích tình hình ta và địch, trong ngày 26-1 tại Nà Tấu, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã triệu tập cuộc họp Đảng ủy mặt trận. Sau khi thảo luận với cố vấn Trung Quốc và các đồng chí trong Đảng ủy mặt trận, Đại tướng Tổng tư lệnh đã ra quyết định được xem là “khó khăn nhất trong cuộc đời chỉ huy của mình”, đó là chuyển từ phương án “đánh nhanh thắng nhanh” sang “đánh chắc tiến chắc”: hoãn cuộc tấn công, bộ đội lùi về vị trí tập kết, kéo pháo về, chuẩn bị lại chiến trường... Toàn bộ các cánh quân của ta đã triệt để chấp hành mệnh lệnh đó!
Ngày 31-1-1954, Sở Chỉ huy chiến dịch chuyển từ Nà Tấu vào Mường Phăng. Đây là khu vực thuộc rặng núi cao phía Đông cánh đồng Mường Thanh. Ở đây, với ống nhòm có thể quan sát được toàn bộ cứ điểm ĐBP cũng như khu vực lân cận. Sở Chỉ huy chiến dịch đóng tại Mường Phăng cho tới khi kết thúc chiến dịch. Những cuộc họp có tính quyết định trong quá trình tiến công tập đoàn cứ điểm ĐBP đều diễn ra ở Mường Phăng, kể cả quyết định mở đợt tấn công đầu tiên vào ngày 13-3-1954.
114 ngày đêm và chiến thắng cuối cùng
Nếu tính từ ngày 13-3 đến 7-5-1954, có tổng cộng 56 ngày đêm quân ta tấn công Him Lam, Độc Lập cho đến khi quân Pháp đầu hàng hoàn toàn. Và nếu tính từ cuộc họp đầu tiên bàn về cách đánh ĐBP của Bộ Chỉ huy chiến dịch ở Thẩm Púa ngày 14-1-1954 đến ngày chúng ta chính thức tấn công 13-3-1954, có tổng cộng 58 ngày. Tất cả là 114 ngày đêm.
Như vậy, với những quyết định khác nhau, nhằm đem lại thắng lợi cuối cùng của chiến dịch, chúng ta đã có 58 ngày đêm chuẩn bị, điều chỉnh mọi phương án cụ thể, để tiếp đó có 56 ngày đêm tấn công không ngừng nghỉ, buộc tập đoàn cứ điểm ĐBP của quân Pháp được coi là mạnh nhất Đông Dương, “không thể đánh bại” lúc bấy giờ phải đầu hàng. Một chiến thắng đã làm “chấn động địa cầu” lúc đó...
Chúng ta thường nhắc nhiều đến sự kiện 5 giờ 30 chiều 7-5-1954, khi tướng Pháp De Castries bị bắt sống tại hầm trú ẩn ở cánh đồng Mường Thanh và lá cờ “Quyết chiến quyết thắng” của quân ta phất cao trên nóc hầm tướng De Castries để kết thúc chiến dịch ĐBP lịch sử. Thực ra đó là hình tượng cao nhất, là đỉnh cao của chiến thắng ĐBP, còn trong thực tế, phải 12 giờ đêm hôm đó, cứ điểm cuối cùng của tập đoàn cứ điểm quân Pháp ở ĐBP mới bị tiêu diệt. Đó là phân khu Hồng Cúm của quân Pháp.
Phân khu Hồng Cúm (hay còn gọi phân khu phía Nam) là tuyến phòng thủ kiên cố của tập đoàn cứ điểm ĐBP, gồm 3 khu phòng thủ chính, có trận địa pháo, có sân bay, xe tăng và trên 2.000 quân Pháp trấn giữ. Từ giữa tháng 3-1954, Trung đoàn 57 (thuộc Đại đoàn 304) đã tấn công và đến đầu tháng 4-1954 đã tiến hành bao vây, chia cắt quân địch ở Hồng Cúm với khu trung tâm ở Mường Thanh.
Chiều 7-5-1954, khu trung tâm Mường Thanh thất thủ, tướng pháp De Castries đầu hàng, địch tháo chạy về khu vực Hồng Cúm để tìm cách sang Lào. Nhưng quân ta đã tiến hành truy kích và bao vây chặt ở phân khu Hồng Cúm. Quân ta kêu gọi địch đầu hàng, nhưng chúng im lặng. Quân ta siết chặt vòng vây và dùng pháo bắn vào trận địa, công sự giặc, nhưng chúng không chống cự, mà chỉ bỏ chạy để tránh pháo. Tuy nhiên phải đến 12 giờ đêm, toàn bộ quân địch ở Hồng Cúm mới chịu ra hàng, bao gồm cả viên đại tá Lalăng, chỉ huy phó của tập đoàn cứ điểm ĐBP, đặc trách phân khu Hồng Cúm... Đó chính là thời điểm kết thúc trọn vẹn chiến thắng ĐBP kiêu hùng của quân và dân ta sau 56 ngày đêm.
Trong những ngày đầu tháng 5 này, chúng tôi đã tìm đến chiến trường Hồng Cúm xưa. Từ trung tâm thành phố ĐBP, theo hướng đi cửa khẩu Tây Trang chừng 4km là đến cánh đồng Hồng Cúm. Khác với khu vực cánh đồng Mường Thanh còn nhiều di tích của chiến thắng cách đây 60 năm, tại Hồng Cúm không còn gì ngoài một khuôn viên nhỏ giữa cánh đồng với một tấm bia ghi lại những sự kiện đã xảy ra nơi đây. Cánh đồng lúa đã ngả vàng, sắp được gặt trải rộng, xa xa là những bờ tre xanh và bản làng uốn lượn theo dòng sông Nậm Rốm là những gì đang có ở Hồng Cúm hôm nay.
Chiến tranh đã lùi xa. Và phủ lên chiến trường ác liệt cách đây 60 năm là sức sống mới của người và đất Hồng Cúm nói riêng, của Điện Biên nói chung hôm nay. Lúc chúng tôi rời Hồng Cúm, quay về thành phố Điện Biên, trong đoàn cùng đi, chợt có người ngâm nga câu thơ của nhà thơ Tố Hữu Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam/ Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng...
KHÁNH NGUYỄN - TRẦN LƯU
