Doanh thu lớn nhưng lợi nhuận mỏng
Đến hết tháng 12-2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu HKD, cá nhân kinh doanh đang được quản lý thuế, trong đó 2,2 triệu hộ hoạt động ổn định. Ba tháng đầu năm 2025, số thu từ nhóm này ước đạt 8.695 tỷ đồng, tăng 25,7% so với cùng kỳ 2024. Năm 2024, tổng đóng góp đạt khoảng 25.953 tỷ đồng, cho thấy vai trò quan trọng của khu vực này đối với nguồn thu ngân sách nhà nước.
Từ ngày 1-1-2026, thuế khoán - vốn là hình thức phổ biến nhất với HKD cá thể, sẽ bị xóa bỏ, chuyển sang kê khai. Bởi theo Bộ Tài chính, thuế khoán đã lỗi thời, gây bất bình đẳng, thất thu ngân sách từ các hộ có doanh thu lớn. Thống kê cho thấy, trung bình một hộ kê khai đang đóng thuế gấp khoảng 7 lần so với hộ khoán (4,6 triệu đồng/tháng so với 700.000 đồng/tháng). Mặt khác, việc áp dụng hóa đơn điện tử và chế độ kế toán đơn giản sẽ thúc đẩy chuyển đổi số, giúp HKD làm quen với quản trị tài chính, nâng cao tính minh bạch và từng bước phát triển thành doanh nghiệp.
Theo Nghị định 70, từ ngày 1-6-2025, yêu cầu HKD có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm phát hành hóa đơn điện tử qua máy tính tiền kết nối trực tiếp cơ quan thuế. Quy định này được kỳ vọng tạo bước tiến trong quản lý, nhưng cũng làm tăng chi phí tuân thủ, gây áp lực tài chính ban đầu. Ông Nguyễn Văn Đức, Phó phòng Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tại TPHCM, cho rằng, ngưỡng doanh thu 1 tỷ đồng/năm theo quy định trên đang gây lo ngại. Bởi một số ngành như tạp hóa, quán ăn, tuy doanh thu vượt 1 tỷ đồng nhưng lợi nhuận rất mỏng, áp thuế theo doanh thu có thể khiến họ rơi vào tình trạng “doanh thu lớn, lợi nhuận nhỏ” hoặc thua lỗ. Vì vậy, VCCI kiến nghị thời gian chuyển tiếp tối thiểu một năm và không xử phạt giai đoạn đầu; nâng ngưỡng áp dụng hóa đơn điện tử từ 1 tỷ đồng lên 2-3 tỷ đồng/năm; cho phép hộ bán lẻ nhỏ như tạp hóa, quán ăn sử dụng hóa đơn đơn giản, chưa bắt buộc kết nối hóa đơn điện tử ngay.
Cân nhắc kỹ để hài hòa lợi ích
Bà Nguyễn Vân Chi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội, cho rằng, thay đổi chính sách thuế với HKD cần thận trọng, dựa trên số liệu định lượng rõ ràng và cân nhắc tập trung nguồn lực quản lý vào nhóm nào: nhóm số lượng ít nhưng số thu lớn, hay nhóm còn lại. Bà Nguyễn Vân Chi đồng tình với việc bỏ thuế khoán, nhưng nhấn mạnh, cần cọ xát thực tế và tính toán kỹ lưỡng: mức khoán hiện nay tương đương bao nhiêu phần trăm doanh thu, nếu chuyển sang kê khai thì số thuế phải nộp tăng hay giảm, chi phí phát sinh gồm những gì - từ đầu tư máy móc, phần mềm, đến thuê kế toán. Nếu áp dụng phương pháp mới khiến doanh thu tính thuế tăng mạnh, cần điều chỉnh tỷ lệ thu hợp lý, thậm chí sửa Luật Ngân sách nhà nước. Bà Nguyễn Vân Chi cũng lưu ý đến việc hỗ trợ kinh phí, vì hiện nhiều công ty cung cấp giải pháp thu phí trên mỗi tờ hóa đơn điện tử, trong khi một số HKD xuất hóa đơn với tần suất cao sẽ chịu chi phí đáng kể.
Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, đề xuất nâng ngưỡng doanh thu miễn thuế lên 500 triệu đồng/năm thay vì 200 triệu đồng như trong dự thảo Luật Quản lý thuế. Mức 200 triệu đồng tương đương hơn 540.000 đồng/ngày là quá thấp so với mức sống hiện nay. Nếu nâng lên 500 triệu đồng, số hộ phải quản lý sẽ giảm mà không ảnh hưởng nhiều đến thu ngân sách. Tuy nhiên, miễn thuế HKD doanh thu thấp có thể khiến hàng hóa đầu vào của người mua không có hóa đơn, ảnh hưởng quyền lợi người mua. Bà Nguyễn Thị Cúc đề xuất cơ chế cho phép hộ miễn thuế vẫn mua hóa đơn điện tử theo từng lần phát sinh khi khách yêu cầu.
Một lo lắng lớn của HKD là nguy cơ bị phạt cao nếu sai quy định về hóa đơn, nhất là khi mức phạt hiện nay rất cao, tính đến hàng triệu đồng cho một tờ hóa đơn vi phạm. Chẳng hạn, dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 125/2020 của Chính phủ quy định xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế và hóa đơn quy định hành vi không lập hóa đơn bán hàng phạt từ 1-80 triệu đồng, tùy vào số lượng hóa đơn không lập. Do đó, VCCI đề xuất không áp dụng chế tài xử phạt với HKD trong 2 năm đầu, chỉ yêu cầu khắc phục và nộp đủ thuế nếu nộp thiếu.
Khảo sát trong tháng 6-2025 của VCCI với 1.368 HKD cho thấy, 73% thiếu kiến thức công nghệ, 49% khó thay đổi thói quen quản lý cũ. Đây là những thách thức thực tế cần giải quyết trước khi triển khai rộng. Theo VCCI, nhiều lỗi ban đầu là vô ý, do chưa quen cách làm mới, chứ không phải cố tình trốn thuế. Do vậy, cần chính sách xử phạt hợp tình hợp lý để giúp HKD an tâm tuân thủ, đồng thời duy trì nguồn thu ổn định, lâu dài cho ngân sách.
Tuy nhiên, một số chuyên gia lo ngại miễn phạt sẽ làm giảm tính nghiêm minh và công bằng. Nhằm khắc phục tình trạng này, giải pháp thực hiện là theo hướng hỗ trợ căn cơ hơn như: tăng đào tạo, tư vấn, phát huy vai trò của đại lý thuế, đơn vị cung cấp giải pháp, ngân hàng; tổ chức tập huấn, chạy thử nghiệm trước khi áp dụng chính thức; giảm thuế trong thời gian đầu để khuyến khích HKD chuyển sang kê khai, bù đắp chi phí chuyển đổi.
