Bí ẩn Mỹ Sơn

Một ngày, cùng bạn đồng hành là nhà văn xứ Huế, chúng tôi cưỡi “ngựa máy” rong ruổi về Mỹ Sơn, khu di tích linh thiêng của vương triều Champa cổ có sức lôi cuốn lòng người đến lạ kỳ.

Một góc di tích Mỹ Sơn

1. Đường lên Mỹ Sơn nay đã khác nhiều. Con đường “hành hương” đến đền tháp Chăm đã được đầu tư kỹ lưỡng hơn nên xe máy chạy êm ru. Nhiều du khách chọn xe buýt để lên khu di tích. Hỏi một du khách mới biết xe buýt chở khách đến tận làng Mỹ Sơn (xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên). Sau đó, chỉ cần đi bộ khoảng 500m là đến được khu di tích của người Champa cổ nên rất tiện dụng.

Trước khi đến với các đền tháp, chúng tôi ghé thăm Nhà trưng bày hiện vật Mỹ Sơn được xây dựng vào năm 2005, gần Khu di tích Mỹ Sơn. Tại đây, trưng bày những hiện vật gốc của di tích như bia ký, phù điêu, linga, yoni, gạch ngói… và những pa-nô giới thiệu tổng quan về lịch sử nghiên cứu đền tháp Mỹ Sơn cũng như thành quả trong công tác trùng tu. Cũng tại đây, tôi gặp họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ, một người mê văn hóa Chăm đến mức lạ lùng. Có lẽ sau kiến trúc sư Kazik (Ba Lan), họa sĩ này là người gắn bó với Mỹ Sơn lâu nhất, đến mức ai cũng gọi anh là “họa sĩ Chăm”. Điều này được chứng thực ngay khi chúng tôi mục kích những bức tường đền tháp Mỹ Sơn giả định được vẽ chính xác đến từng chi tiết trong nhà trưng bày, là thành quả sau nhiều tháng năm lao động miệt mài bên cạnh đền tháp Mỹ Sơn của Nguyễn Thượng Hỷ.

2. Tạm chia tay với chàng “họa sĩ Chăm”, men theo con đường nhỏ mà người xưa từng đi, chúng tôi len lỏi qua từng tán cây rừng và dần lạc bước vào một thế giới tâm linh huyền ảo. Đập vào mắt chúng tôi là hàng chục ngôi đền tháp đỏ rực như lửa, cao hàng chục mét vươn lên giữa rừng già chằng chịt những rễ cây lộ thiên như những mạch máu. Điều đặc biệt hơn nữa, những bức tường của các đền tháp Champa đều không bị rêu phong, đen sạm bởi sương gió. Chỉ có một màu đỏ và đỏ rực như lửa.

Tại sao có sự kỳ lạ như vậy? Đền tháp Champa xây bằng gạch được nung từ trước hay dùng gạch chưa nung để xây? Nếu dùng gạch đã nung để xây thì liệu dùng keo dầu rái có thể xếp được các viên gạch thành một tòa tháp với kiến trúc rất tinh vi và phức tạp? Nếu dùng gạch chưa nung thì làm sao để tạo ra vòm bằng sa thạch khi các trụ đứng bằng thứ đất sét yếu ớt, khó có thể chống đỡ sức tan chảy của chính nó bởi ngọn lửa khổng lồ đang nung “chín” toàn bộ ngôi đền tháp? Nếu xây đền tháp Champa bằng vật liệu đất chưa nung thì chắc chắn không thể tạo ra vòm sa thạch, thân tháp sẽ yếu và dễ sụp đổ. Phải chăng người Chăm xưa đã sử dụng đến sức mạnh của thần linh để tạc nên những hình khối?

Nghi hoặc về điều này, chúng tôi được một hướng dẫn viên cho biết: “Những viên gạch Chăm không bao giờ bị rêu phong, đen sạm bởi sương gió, ngoại trừ bị vỡ, bị tách biệt khỏi môi trường kiến trúc tự nhiên. Nếu trùng tu bằng gạch hiện đại sẽ xảy ra hiện tượng gạch bị rêu mốc bề mặt, nhiều viên gạch bị bạc màu do quá trình muối hóa”. Hướng dẫn viên cũng cho biết thêm: “Sự lãng quên của con người khiến Khu di tích Mỹ Sơn bị ngủ quên giữa rừng già như di sản Angkor của đất nước Campuchia. Tuy nhiên, sau khi được “tái phát hiện”, “tái phục hồi” và đã trở thành Di sản Văn hóa thế giới vào năm 1999, ước tính mỗi năm có hàng trăm ngàn lượt du khách quốc tế và nội địa đến tham quan khu di tích “có một không hai” này của thế giới. Ngoài lý do là khu di tích tôn giáo đặc biệt, gắn liền với lịch sử thăng trầm của một vương quốc cổ, Mỹ Sơn sở dĩ được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới cũng do những bí ẩn xung quanh việc xây dựng các đền tháp Champa”.

3. Quả thật không hiểu người Chăm xưa đã làm cách gì để tạo ra những ngôi đền tháp cao hàng chục mét kỳ vĩ giữa đất trời như vậy, khi chất kết dính những viên gạch vẫn chưa có câu kết luận cuối cùng. Điều đó khiến chúng tôi có cảm giác muốn khám phá từng đền tháp Chăm ở Mỹ Sơn đến rạo rực. Cũng như các du khách khác, chúng tôi hồ hởi chụp từng viên gạch vỡ, từng bức tường gạch, từng bức phù điêu bên ngoài đền tháp... Sau đó, chúng tôi vào sâu bên trong hơn để ngắm nhìn những linga, những yoni, những bức tượng Chăm, những lỗ thông phong một cách say sưa. Bởi ai đứng dưới chân một “tháp ngà” đầy bí ẩn lại không muốn thử kiến giải theo cách của riêng mình.

4. Sau khi rời di tích Mỹ Sơn, chúng tôi tìm đến nhà của họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ để tìm hiểu thêm một số thông tin. Ngôi nhà của họa sĩ là nhà tranh vách đất nằm ở làng Mỹ Sơn, chỉ cách khu di tích vài trăm mét. Gần cả tháng nay, họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ đang tham gia trùng tu nhóm tháp A (Mỹ Sơn) với các chuyên gia đến từ Đại học Milan (Italia).

Chàng “họa sĩ Chăm” phấn khởi tuyên bố với chúng tôi rằng, các chuyên gia Italia mới đây đã phát hiện móng của các tháp Chăm sâu đến 1,7m với nhiều lớp đá, sỏi, cát… được bố trí bởi bàn tay con người một cách có chủ định và sử dụng loại gạch Chăm hút nước tốt hơn gạch thường rất nhiều.

Anh Lê Việt Thắng, cán bộ Khu di tích Mỹ Sơn, bạn của Nguyễn Thượng Hỷ cho chúng tôi biết, có một ký hiệu “Trần” bằng tiếng Hán cũng được phát hiện tại Mỹ Sơn. Theo anh, điều đó có nghĩa đã có bàn tay người Việt trong việc tạo nên một góc cạnh nào đó của Khu di tích Mỹ Sơn.

Anh cũng kể thêm, vào năm 2003, một người thợ thủ công ở Quảng Nam tên Lê Văn Chỉnh đã sử dụng kỹ thuật mài chập để xây một đền tháp Champa tại nhà hàng ẩm thực Apsara Đà Nẵng với tham vọng lý giải các bí ẩn của đền tháp Champa. Đến ngày 1-10-2006, Trung tâm Quản lý di tích - di sản tỉnh Quảng Nam chính thức công bố thông tin: Các nhà khoa học của Đại học Milan (Italia) khi đang trùng tu nhóm tháp G - thuộc di tích Mỹ Sơn đã nhận biết được loại vật liệu kết dính để xây các đền tháp Champa. Đó là loại keo được tinh chế từ một loài thực vật vốn có rất nhiều trong khu vực quanh di sản Mỹ Sơn, mà người dân địa phương thường gọi là cây dầu rái. Ngoài ra, theo anh Lê Việt Thắng, các nhà nghiên cứu này cũng phát hiện ra một loại hợp chất có nguồn gốc từ thực vật bản địa có trong gạch sử dụng để xây đền tháp Champa. Tuy nhiên, vào năm 2008, động tác trả lại cụm tháp Khương Mỹ (Quảng Nam) của Viện Công nghệ vật liệu xây dựng vì không thể xử lý được vật liệu và phương pháp trùng tu tương đồng với nguyên bản, gần như đặt một dấu chấm hết cho công cuộc giải mã viên gạch Chăm, sau hơn nửa thế kỷ tìm kiếm…

NGUYỄN VĂN TOÀN