Bộ phim Gió nổi (Tựa tiếng Anh: The Wind Rises, 2013) khi ra mắt tại Liên hoan Phim Venice trong tháng 8 vừa qua, đã đi kèm với thông báo: Đây là bộ phim cuối cùng của đạo diễn Hayao Miyazaki. Điều này được đánh giá là sự mất mát to lớn đối với điện ảnh thế giới.
Miyazaki Hayao sinh ngày 5-5-1941 tại Tokyo (Nhật Bản). Ông là đạo diễn, họa sĩ anime, manga và là người đồng sáng lập hãng phim hoạt hình Ghibli. Cha của ông là giám đốc của xưởng máy bay Miyazaki Airplane chuyên làm bánh lái cho máy bay chiến đấu A6M Zero. Vì vậy từ nhỏ, Miyazaki đã đam mê với ngành hàng không - chủ đề thường xuyên xuất hiện trong các tác phẩm sau này của ông.
Cảnh trong phim Conan - Cậu bé tương lai.
Tài năng của Miyazaki bắt đầu từ rất sớm. Năm 1978, Miyazaki trở thành đạo diễn cho loạt phim hoạt hình nhiều tập Conan - Cậu bé tương lai do hãng Nippon Animation sản xuất. Tác phẩm này lấy cảm hứng từ cuốn tiểu thuyết nổi tiếng The Incredible Tide của nhà văn Alexander Key. Bộ anime này đã được dịch thành nhiều thứ tiếng khác nhau và từng được phát trên kênh truyền hình VTV3 tại Việt Nam.
Tuy có nhiều đánh giá rằng Conan - Cậu bé tương lai chưa thật xuất sắc, nhưng trong cuốn sách Hayao Miyazaki - Bậc thầy về hoạt hình Nhật Bản, tác giả Helen McCarthy đã nhận định, Conan là một sản phẩm “phôi thai” và dần định hình các chủ đề cũng như cốt chuyện mà Miyazaki sẽ tiếp tục khám phá trong suốt sự nghiệp của mình. McCarthy cũng chỉ ra công thức được lặp lại trong việc phát triển các nhân vật ở những hoàn cảnh khó khăn thông qua các tác phẩm của Miyazaki. Bà nhận thấy Lana và Conan trong bộ phim đã trở thành hình mẫu của các nữ anh hùng cũng như các nhân vật trong các tác phẩm sau này của ông.
Năm 1979, Miyazaki lần đầu tiên đạo diễn một anime lớn với Lupin III - Lâu đài của Cagliostro (1979), nhưng đó vẫn chưa phải là tác phẩm của riêng ông. Chỉ tới khi ông thực hiện Nausicaa của thung lũng Gió (1984) dựa trên bộ manga cùng tên. Bộ phim này thể hiện rất nhiều những chủ đề sẽ xuất hiện trong tác phẩm của ông sau này như: những cuộc phiêu lưu, mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, niềm say mê với những cỗ máy trên không trung, sự mô tả tính cách nhân vật đa diện về mặt đạo đức, vai trò của các nữ anh hùng…
Năm 1985, Miyazaki cùng với Takahara Isao thành lập hãng phim hoạt hình Ghibli. Bên cạnh đó, cũng phải kể đến Joe Hisashi, tên thật là Mamoru Fujisawa, nhà soạn nhạc và đạo diễn âm nhạc, đã cộng tác với ông từ bộ phim Nausicaa của thung lũng Gió và trong suốt gần 30 năm đã để lại dấu ấn không thể phai mờ qua các bản nhạc phim trong các tác phẩm thành công lớn của Miyazaki.
Ông tiếp tục chứng minh tài năng của mình với Laputa - Lâu đài trên không trung (1987), Người bạn hàng xóm Totoro của tôi (1988), Kiki - Cô phù thủy nhỏ (1989) và Porco Rosso (1992). Đặc biệt, Người bạn hàng xóm Totoro của tôi có thể đánh giá là một tác phẩm khá đặc sắc của Miyazaki, bởi phim không có nhân vật phản diện, sự tranh đấu hay quái vật đáng sợ, mà là một bộ phim gia đình nhẹ nhàng. Chuyện phim được ông sáng tác trong vòng 10 năm và đã tạo nên bộ ba nhân vật động vật kỳ lạ đã nổi tiếng khắp Nhật Bản sau đó. Dù không “ăn khách” ngay từ khi ra đời, thay vào đó sự phổ biến của nó dần lan rộng, ngay cả ở Mỹ, đã giúp hãng Ghibli nhận được nhiều sự chú ý từ khán giả cũng như các nhà đầu tư điện ảnh. Ngày nay, hình ảnh của nhân vật Totoro trở thành biểu tượng của Ghibli.
Thành công lớn bắt đầu đến với ông bằng tác phẩm Công chúa Mononoke (1997), đã mang lại cho Miyazaki nhiều giải thưởng danh giá tại Nhật và được đón nhận mạnh mẽ tại các nước khu vực nói tiếng Anh. Đây cũng là bộ phim có doanh thu cao nhất Nhật Bản (11,3 tỷ Yên, tương đương 148 triệu USD) vào thời điểm đó. Điều này cũng xảy ra tương tự tại Mỹ chỉ cho đến khi Titanic được công chiếu. Nhưng đáng nói hơn cả chính là sự ra đời của “Công chúa Mononoke” đã làm thay đổi thế giới hoạt hình ở Nhật và ảnh hưởng sâu sắc đến các nhà làm phim hoạt hình tại Mỹ. Bộ phim đã khiến John Lasseter (nhà làm phim hoạt hình Mỹ, đạo diễn, biên kịch, nhà sản xuất và giám đốc sáng tạo tại Pixar, Walt Disney Animation Studios và Disney Toon Studios) trở thành fan hâm mộ Miyazaki trong gần 20 năm qua.
Ngay sau đó, Mizayaki đã đứng trên đỉnh cao của sự nghiệp khi cho ra đời tuyệt tác Cuộc phiêu lưu của Chihiro vào thế giới linh hồn (2001). Bộ phim đã trở thành tác phẩm điện ảnh thành công nhất trong lịch sử Nhật Bản với doanh thu lên đến hơn 330 triệu USD trên toàn thế giới, giành giải OSCAR cho phim hoạt hình hay nhất tại Liên hoan Phim Oscar lần thứ 75 và giải Gấu Vàng tại Liên hoan Phim Berlin năm 2002. Từ đó, phim của đạo diễn Miyazaki luôn được khán giả đón nhận nồng nhiệt như: Lâu đài của Howl, Ponyo trên vách đá và tác phẩm cuối cùng Gió nổi.
Khi thể loại phim hoạt hình thế giới bước vào cuộc chạy đua với kỹ thuật 3D, kỹ năng kể chuyện thần kỳ của Miyazaki đã chinh phục hàng triệu khán giả và người ta gọi ông là “vị thần của anime”. Ở tuổi 73, Miyazaki tuyên bố nghỉ hưu đã khiến khán giả yêu thích phim của ông trên khắp thế giới phải tiếc nuối do ông đã đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển của điện ảnh hoạt hình nói riêng và điện ảnh thế giới nói chung.
BÙI TRÍ HIẾU
