Kiên trì vượt khó
Khi xung đột ở Ukraine nổ ra, phần lớn thị trường hàng không Bắc bán cầu rơi vào tình trạng hỗn loạn. Một trong những phản ứng đầu tiên của các nước phương Tây là cấm các hãng hàng không Nga bay qua không phận của họ. Điện Kremlin cũng đã đáp trả tương tự. Các hãng hàng không không phải của phương Tây, cũng không phải của Nga, đều bị ảnh hưởng. Một chuyến bay từ Astana, thủ đô Kazakhstan đến Frankfurt, Đức phải mất thêm gần một giờ so với trước tháng 2-2022 (trước khi xảy ra xung đột tại Ukraine).
Tuy vậy, một số hãng hàng không ở Trung Á đã kiên trì vượt khó. Là một hãng hàng không nhà nước, Uzbekistan Airways vẫn tiếp tục bay qua Nga đến châu Âu. Sau khi chuyến bay 8243 của Azerbaijan Airlines bị bắn khi đang chuẩn bị hạ cánh ở Grozny, Tresnia (Nga) vào đầu năm nay, Uzbekistan Airways cũng đã tạm thời chuyển hướng các chuyến bay qua ngả Thổ Nhĩ Kỳ.
Với vị trí thuận lợi, giao thoa giữa Trung Á và các khu vực khác, ngành hàng không Thổ Nhĩ Kỳ là bên hưởng lợi chính từ tình hình này. Việc đóng cửa không phận Nga và các hãng hàng không Nga ngừng hoạt động, đồng nghĩa với việc nhiều hành khách giờ đây chọn quá cảnh tại Istanbul trước khi bay tiếp đến châu Âu. Các hãng hàng không như Pegasus, Turkish Airlines và AJet đang chứng kiến lượng hành khách tăng vọt.
Điều này đã giúp Istanbul tăng thứ hạng trong danh sách các thành phố được ghé thăm nhiều nhất thế giới. Trước đại dịch, Istanbul đứng thứ 8 với 13,4 triệu lượt khách, nhưng đến năm 2024, thành phố đã vươn lên vị trí thứ 2 với 23 triệu lượt khách, chỉ sau Bangkok. Hãng hàng không Pegasus đang tìm kiếm cơ hội mở rộng việc khai thác các chuyến bay đến Uzbekistan và Tajikistan, những thị trường nhiều tiềm năng.
Trong khi đó, các điểm đến ở châu Âu mất dần sức hấp dẫn, phần vì trở ngại từ chi phí đi lại cao và khó khăn trong việc xin thị thực khối Schengen. Vì vậy, du lịch đến các quốc gia lân cận ở châu Á đã bùng nổ và Trung Á đang được hưởng lợi. Theo Bộ Du lịch và Thể thao Kazakhstan, 655.000 công dân Trung Quốc đã đến thăm nước này vào năm 2024; Ấn Độ có 146.000 người.
Đổi mới
Giống như nhiều quốc gia thuộc Liên Xô trước đây, các nước khu vực Trung Á suốt thời gian dài tập trung đầu tư cho các hãng hàng không quốc doanh. Nhưng trong thập kỷ qua, làn sóng tư nhân hóa và tự do hóa thị trường đã mở ra cánh cửa cho cạnh tranh. Tại Kazakhstan, luật năm 2019 cho phép các hãng hàng không tự do hơn trong việc cung cấp nhiều mức giá và lựa chọn hành lý. Điều này cho phép các hãng hàng không tách riêng quy định bắt buộc trước đây là 20kg hành lý ký gửi, nghĩa là vé không còn bị ràng buộc bởi quy định này nữa.
Kết quả là giá vé máy bay giảm, khách hàng thì được lựa chọn mua thêm các dịch vụ khi cần thiết. Chẳng hạn, giá vé cơ bản của hãng hàng không giá rẻ FlyArystan của Kazakhstan, bao gồm chỗ ngồi được chỉ định ngẫu nhiên trên máy bay và một kiện hành lý xách tay có trọng lượng tối đa 5kg (hãng hàng không FlyArystan là công ty con của hãng Air Astana - hãng huyền thoại trong lòng hành khách Kazakhstan), nếu đặt vé trước một tuần, hành khách giờ đây có thể bay nội địa từ thành phố Almaty đến thành phố Shymkent với giá chỉ 27 USD.
Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở Uzbekistan, khi các hãng hàng không mới thành lập cạnh tranh với các hãng hàng không quốc doanh lâu đời. Ông Abdulaziz Abdurakhmanov, người sáng lập hãng hàng không giá rẻ Centrum Air, cho biết các cải cách quy định, gồm việc áp dụng chính sách bầu trời mở và giảm bớt các rào cản về cấp phép và tiếp cận đường bay, đã tạo ra môi trường thuận lợi hơn cho các hãng hàng không tư nhân.
Ở những nơi khác tại Trung Á, Turkmenistan vẫn đang tìm đường trở thành một trung tâm vận tải thế giới với sân bay Ashgabat bề thế, đủ sức tiếp nhận 14 triệu hành khách mỗi năm. Tajikistan chủ yếu tập trung vào việc vận chuyển số lượng lớn lao động nhập cư đến Nga, đồng thời đã có các chuyến bay đến một số thành phố lớn trên thế giới.
Tham vọng của các hãng hàng không Kyrgyzstan trong việc khai thác các chuyến bay đã bị hạn chế do có trong danh sách các hãng hàng không bị cấm bay tới Liên minh châu Âu (EU) kể từ năm 2006 (do không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn hàng không). Tuy nhiên, Kyrgyzstan đang thuê chuyên gia tư vấn hàng không quốc tế và đang cải thiện khung pháp lý, đào tạo kiểm soát viên bay, cập nhật hạ tầng kỹ thuật và an toàn. Tất cả hướng đến mục tiêu đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế cần thiết để EU sớm dỡ bỏ lệnh cấm.
Ở mức độ khu vực, tại hội nghị cấp cao diễn ra vào tháng 11-2024, các bộ trưởng giao thông khu vực Trung Á và Kavkaz đã đồng ý thành lập một cơ quan quản lý hàng không dân dụng khu vực. Bước tiếp theo sẽ là các thỏa thuận bầu trời mở giữa các quốc gia, cho phép các hãng hàng không nước ngoài cạnh tranh với các hãng hàng không nội địa đã có chỗ đứng vững chắc, hứa hẹn thị trường hàng không khu vực sẽ nhộn nhịp hơn.
