Thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động xuất bản, cùng với quá trình cổ phần hóa, liên kết xuất bản trở thành một trong những giải pháp quan trọng, thúc đẩy xuất bản phát triển. Nếu năm 2004, cả nước mới xuất bản được khoảng 24.000 đầu sách, 250 triệu bản thì đến năm 2022, toàn ngành đã xuất bản được trên 38.000 đầu sách với 530 triệu bản, đưa mức bình quân sách/người/năm từ 2,1 bản (2004) lên 5,3 bản (2023)… Thế nhưng, đằng sau những con số thống kê tốt đẹp này lại có một câu chuyện tưởng chừng quá vô lý nhưng đang diễn ra, đó là hàng chục nhà xuất bản (NXB) có tỷ lệ liên kết trên 70% vẫn “đói”.
Theo Cục Xuất bản, In và Phát hành, trong quá trình liên kết, một số NXB đã thiếu chủ động trong tổ chức, khai thác bản thảo, dẫn đến chưa thể hiện đúng vai trò chủ trì trong hoạt động liên kết. Thậm chí, có biểu hiện buông lỏng quản lý, không thực hiện nghiêm quy trình biên tập xuất bản, để lọt, để sót nhiều chi tiết sai phạm, đưa ra thị trường những cuốn sách kém chất lượng, gây bức xúc dư luận… Việc xuất hiện tình trạng đối tác liên kết xuất bản nhầm vị trí, “lấn lướt” các NXB, được xem là nguyên nhân chính để đối tác thì khỏe, còn NXB lại lay lắt, èo uột.
Có vị lãnh đạo ngành đã chất vấn: “Tại sao và từ khi nào mà người ta định giá 500.000 - 1 triệu đồng/giấy phép xuất bản? Trong khi đó, nếu sách có sai sót, đặc biệt là sai sót về mặt tư tưởng, chính trị thì nơi cấp phép là NXB sẽ phải gánh chịu hậu quả nặng nề. Tại sao lại có những NXB chấp nhận “treo” sinh mạng chính trị của mình với số tiền 500.000 - 1 triệu đồng như thế?…”. Có người lý giải rằng, chuyện đó xảy ra khi các NXB bị ép và rằng đó là thời điểm các NXB cảm thấy bất lực, không còn lợi thế với các đối tác liên kết. Dĩ nhiên, ai cũng hiểu có ở thế yếu thì mới bị ép, bị lấn lướt, bởi thực tế có đối tác liên kết nào dám lấn lướt các NXB như Kim Đồng, Chính trị quốc gia Sự thật, Giáo dục, hay Trẻ…?
Thứ trưởng Bộ TT-TT Nguyễn Thanh Lâm chia sẻ, đã đến lúc cần phải thẳng thắn nhìn lại hoạt động liên kết xuất bản mà việc đầu tiên là công khai các con số thống kê, từ đó phản ánh rõ thực trạng của liên kết xuất bản hiện nay.
Liên kết xuất bản là một chủ trương đúng đắn, nhưng để nó hoạt động hiệu quả, mối liên kết thực sự lâu dài và bền chặt thì đòi hỏi cả hai bên cùng thấy khỏe mạnh. Sẽ khó có cái kết đẹp nếu ngành xuất bản tiếp tục tồn tại tình trạng một bên thì lớn mạnh, một bên thì èo uột trong các mối quan hệ liên kết.
