Văn hóa - nền tảng vững chắc của đô thị sáng tạo, nhân văn

Làm giàu bản sắc

TPHCM hiện có hơn 300 di tích được xếp hạng, trong đó có các di tích quốc gia đặc biệt như: Địa đạo Củ Chi, Bến Nhà Rồng… Đây không chỉ là những “chứng tích sống” của lịch sử đấu tranh cách mạng, mà còn là nguồn tài nguyên văn hóa - du lịch đặc sắc, góp phần định hình bản sắc riêng của đô thị.

Loại hình du lịch ký ức, khai thác các không gian di sản và địa điểm lịch sử, đang trở thành một điểm sáng thu hút khách trong nước và quốc tế. Chỉ tính riêng trong 9 tháng đầu năm 2025, Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi (xã An Nhơn Tây, TPHCM) đã thu hút hơn 1,3 triệu lượt khách, trong đó trên 50% là khách quốc tế. Thành phố đang hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO để công nhận di tích này là Di sản thế giới. Khi được công nhận, Địa đạo Củ Chi sẽ trở thành một điểm đến văn hóa - lịch sử mang tầm quốc tế, góp phần nâng cao vị thế TPHCM trên bản đồ di sản toàn cầu.

Bên cạnh đó, nhiều công trình kiến trúc - văn hóa mang tính biểu tượng của thành phố như: Hội trường Thống nhất - Dinh Độc Lập, Nhà hát Thành phố… cũng đang được đầu tư tu bổ, bảo tồn giá trị nguyên bản, kết hợp khai thác phục vụ công chúng. Bảo tồn di sản không chỉ là gìn giữ ký ức quá khứ, mà còn là tạo dựng không gian văn hóa đặc sắc, kết nối cộng đồng và phát triển du lịch bền vững.

Điểm đáng chú ý là nhận thức về bảo tồn di sản trong cộng đồng và chính quyền địa phương đã có bước chuyển rõ rệt. Nhiều địa phương chủ động lập kế hoạch quản lý di tích gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Tại xã Vĩnh Lộc, Di tích lịch sử Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc trở thành địa điểm giáo dục truyền thống cho học sinh. Tại Cần Giờ, khu rừng ngập mặn - “lá phổi xanh” của thành phố, được khai thác như một không gian văn hóa - sinh thái, thu hút đông đảo du khách.

Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, tầm nhìn phát triển của TPHCM mở rộng, hợp lưu nhiều giá trị di sản vùng Đông Nam bộ. Đây là cơ hội lớn để khai thác du lịch di sản giá trị cao, trong đó nổi bật là phát huy giá trị Đặc khu Côn Đảo, hướng tới hình thành chuỗi không gian văn hóa liên vùng, tạo nên những điểm đến di sản đặc sắc. Trong quá trình phát triển, thành phố kiên định mục tiêu gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, tạo nên sự giao thoa giàu bản sắc. Chính điều này làm nên “hồn cốt” riêng của TPHCM - một đô thị hội tụ và lan tỏa, nơi giá trị truyền thống và hiện đại cùng song hành.

Công tác bảo tồn di tích cũng được thành phố quan tâm đầu tư mạnh mẽ. Nguồn vốn ngân sách nhà nước cho tu bổ di tích giai đoạn 2020-2022 khoảng 90 tỷ đồng, tăng lên 580 tỷ đồng trong giai đoạn 2023-2024, tức tăng hơn 600%. Nhiều di tích quan trọng như Tòa án nhân dân TPHCM, Đình Chí Hòa, Chùa Giác Viên, Đình Xóm Huế, Giồng Cá Vồ… đang được tu bổ bằng nguồn vốn ngân sách. Song song đó, nguồn vốn xã hội hóa cũng ngày càng mở rộng, từ 60 tỷ đồng giai đoạn 2020-2022 lên 365 tỷ đồng giai đoạn 2023-2024. Nhiều công trình tiêu biểu đang được tu bổ bằng nguồn lực xã hội hóa, như: Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, Chùa Văn Thánh, Chùa Sắc Tứ Trường Thọ…

TS Nguyễn Thị Hậu, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử TPHCM, chia sẻ: “Trong thời đại toàn cầu hóa, các hoạt động văn hóa đô thị là “tấm gương” phản ánh sự hiện đại và bản sắc của thành phố một cách trung thực và rõ ràng nhất. TPHCM có nhiều tiềm năng sáng tạo, đặc biệt là ở thế hệ trẻ. Thông qua các tuần lễ thiết kế sáng tạo, hội thi, triển lãm nghệ thuật, trình diễn thời trang, âm nhạc, trải nghiệm ký ức đô thị…, thành phố có thể hình thành những sản phẩm công nghiệp văn hóa văn minh, hiện đại, mang đậm dấu ấn bản sắc của chính mình”.

Nâng tầm vị thế thành phố

Nếu bảo tồn di sản là cách gìn giữ quá khứ, thì phát triển công nghiệp văn hóa chính là con đường mở ra tương lai. TPHCM xác định công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo và các hoạt động văn hóa đương đại sẽ trở thành một trong những trụ cột phát triển bền vững của thành phố trong giai đoạn tới. Những năm gần đây, các không gian sáng tạo văn hóa tại TPHCM phát triển nhanh chóng. Các khu nghệ thuật đương đại, không gian triển lãm, sân khấu ngoài trời, không gian văn hóa cộng đồng… trở thành nơi kết nối nghệ sĩ, nhà thiết kế, kiến trúc sư, nhà nghiên cứu và người dân.

Các không gian công cộng như phố đi bộ Nguyễn Huệ, Bùi Viện... đã trở thành địa điểm tổ chức nhiều hoạt động văn hóa cộng đồng, trình diễn nghệ thuật công cộng, triển lãm mở. Bên cạnh đó, các lễ hội thường niên như: Lễ hội Áo dài TPHCM, Đường hoa Nguyễn Huệ - Đường sách Tết TPHCM, Lễ hội TPHCM - Ngôi nhà chung của chúng ta, Lễ hội Sông nước TPHCM, Lễ hội âm nhạc Hò Dô… đã trở thành “thương hiệu văn hóa” đặc trưng, thu hút đông đảo người dân và du khách quốc tế, đồng thời góp phần làm giàu đời sống tinh thần cộng đồng.

Thành phố cũng chú trọng phát triển nghệ thuật đương đại, nghệ thuật số và các hình thức sáng tạo mới. Nhiều nhóm sáng tạo trẻ đã biến các khu công nghiệp cũ, nhà kho bỏ trống thành tổ hợp nghệ thuật, triển lãm, xưởng thiết kế - minh chứng sinh động cho khả năng “tái sinh” không gian văn hóa đô thị trong bối cảnh chuyển đổi.

Bà Nguyễn Thị Thanh Thúy, Phó Giám đốc Sở VH-TT TPHCM, cho biết: “Hiện thành phố có khoảng 17.670 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, chiếm 7,74% tổng số doanh nghiệp trên địa bàn. Giá trị sản xuất của các ngành công nghiệp văn hóa liên tục tăng qua các năm. TPHCM đặt mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của ngành công nghiệp văn hóa vào tăng trưởng kinh tế thành phố đạt hơn 7%”.

Để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, thành phố xác định đầu tư đồng bộ hệ thống thiết chế văn hóa và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là hai nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt. Một loạt công trình quy mô lớn như: Nhà hát Giao hưởng - Nhạc - Vũ kịch TPHCM tại Khu đô thị mới Thủ Thiêm với hơn 1.700 chỗ ngồi; Rạp xiếc và biểu diễn đa năng Phú Thọ (phường Phú Thọ) có diện tích 10.000m², tổng vốn đầu tư 1.395 tỷ đồng; nâng cấp Thư viện Khoa học tổng hợp TPHCM (phường Bến Thành) theo hướng thư viện số với khoảng 6 triệu trang tài liệu đã được số hóa; khởi công Cung Thiếu nhi TPHCM tại Khu đô thị mới Thủ Thiêm với tổng vốn đầu tư hơn 1.124 tỷ đồng..., sẽ là những biểu tượng văn hóa - kiến trúc mới của thành phố trong kỷ nguyên hội nhập.

Trải qua nhiều giai đoạn phát triển, TPHCM luôn giữ vai trò tiên phong về đổi mới, sáng tạo. Điều làm nên chiều sâu và bản sắc riêng của thành phố không chỉ nằm ở tốc độ phát triển, mà ở dòng chảy văn hóa bền vững được vun đắp qua thời gian: Không gian văn hóa Hồ Chí Minh lan tỏa đến từng khu phố; di tích lịch sử được gìn giữ; lễ hội và các không gian sáng tạo ngày càng phong phú.