Tính toán các phương án
Theo các chuyên gia từng tham gia biên soạn SGK, việc biên soạn một bộ SGK thống nhất trên cả nước trong chưa đầy một năm là nhiệm vụ hết sức khó khăn, phức tạp, đòi hỏi sự quyết liệt, cách làm sáng tạo, sự chung tay, đồng lòng, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực, trí tuệ của xã hội. Hiện nay, có 3 phương án đang được đề xuất.
Phương án 1, biên soạn bộ SGK hoàn toàn mới, tách biệt với các bộ sách hiện hành. Ưu điểm là tạo sự đồng bộ và nhất quán ngay từ đầu, phản ánh đầy đủ nhất các định hướng đổi mới theo Nghị quyết 71. Tuy nhiên, tính chất phức tạp và khối lượng công việc quá lớn, việc biên soạn mới hoàn toàn một bộ SGK trong vòng một năm không khả thi, tiềm ẩn rủi ro về chất lượng.
Phương án 2, lựa chọn một trong ba bộ SGK hiện hành làm cơ sở, sau đó nâng cấp, sửa đổi thành bộ SGK thống nhất. Phương án này có ưu điểm là kế thừa trọn vẹn triết lý và cấu trúc của một bộ SGK, tiết kiệm thời gian và chi phí. Tuy nhiên, hạn chế là không phải môn học nào trong bộ sách được chọn cũng đạt chất lượng tốt, có nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng chung của bộ sách.
Phương án 3, chọn lọc những cuốn sách tốt nhất ở từng môn học từ các bộ SGK hiện hành để hợp thành một bộ SGK mới, có thể chọn tự do theo môn, khối lớp hoặc ràng buộc theo cấp học, bảo đảm tính đồng bộ tương đối của bộ SGK mới. Cách làm này bảo đảm chất lượng từng môn học, nhưng có nguy cơ thiếu nhất quán về triết lý, phong cách sư phạm và tính xuyên suốt giữa các cấp học.
Các chuyên gia cho rằng, dù lựa chọn phương án nào, quá trình biên soạn cũng cần bảo đảm sự khách quan, minh bạch, khoa học; chất lượng và sự thống nhất của bộ sách được ưu tiên đặt lên hàng đầu; thể hiện đầy đủ chủ trương đổi mới của Nghị quyết 71 trong tư tưởng, cấu trúc, nội dung, phương pháp sư phạm của bộ sách.
Xác định lại vị trí môn học
Theo thầy Hồ Tuấn Anh, Hiệu trưởng Trường THCS Quỳnh Phương (phường Quỳnh Mai, tỉnh Nghệ An), khi biên soạn bộ SGK mới, cần tách môn Khoa học tự nhiên ở cấp THCS thành ba môn học như trước đây là Vật lý, Hóa học, Sinh học; tách môn Lịch sử - Địa lý thành hai môn Lịch sử, Địa lý; môn Nghệ thuật thành hai môn Âm nhạc, Mỹ thuật.
Nguyên nhân là do các môn Khoa học tự nhiên, Lịch sử - Địa lý, Nghệ thuật hiện nay không phải là sự tích hợp mà là tập hợp khiên cưỡng các môn học vào một cuốn SGK, khi triển khai vẫn dạy từng môn riêng lẻ. Hiện nay, nhiều trường học không có giáo viên đủ năng lực dạy tất cả phân môn trong môn tích hợp, dẫn đến không đảm bảo chất lượng. Ngoài ra, việc bố trí thời khóa biểu giảng dạy, kiểm tra, vào điểm, đánh giá các môn tích hợp còn nhiều bất cập. Khi học sinh lên cấp THPT, các môn học trở lại độc lập khiến học sinh lúng túng.
Đồng quan điểm, PGS-TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, cho rằng, chỉ nên tích hợp các môn học khi đội ngũ nhà giáo đủ năng lực triển khai, tích hợp không phải là ghép các môn học lại với nhau. Để thực hiện mục tiêu cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh, GS Đào Trọng Thi, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên, Nhi đồng của Quốc hội, lưu ý: “Bộ GD-ĐT cần tính toán phương án bảo đảm động lực cho người viết SGK. Trong việc kế thừa các bộ SGK hiện có, Bộ GD-ĐT cần tính đến quyền tác giả của các cuốn sách, bộ sách đã được biên soạn, vừa bảo đảm yêu cầu bộ sách chất lượng, vừa kế thừa những gì đã có”.
Phù hợp xã hội hiện đại
TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục Chuyên nghiệp (Bộ GD-ĐT), nhận định, một bộ SGK thống nhất giúp đảm bảo công bằng trong tiếp cận tri thức của học sinh từ thành thị đến miền núi, vùng sâu, vùng xa; đồng thời giúp giáo viên giảm lúng túng trong lựa chọn SGK, phụ huynh bớt gánh nặng mua bộ sách “khác chuẩn” ở nhiều nơi. Một bộ SGK như thế không sợ độc quyền, đóng khung tư duy của học sinh và phương pháp tiếp cận tri thức.
Để bộ SGK đạt chất lượng như kỳ vọng, cần huy động đội ngũ tác giả uy tín, trải qua nhiều vòng thẩm định, thử nghiệm, hiệu chỉnh. Hiện nay, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 chưa tổng rà soát xong để có đánh giá chính thức. Nếu chưa kịp rút kinh nghiệm từ việc triển khai chương trình mà đã gấp rút làm bộ SGK thống nhất, nguy cơ chồng chéo, thiếu cơ sở khoa học là điều khó tránh. Do đó, việc cần làm ngay là rà soát Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 một cách toàn diện, coi đây là nền tảng trước khi viết SGK.
Cùng với đó, cơ chế thẩm định cần khách quan, chuyên nghiệp, tránh hình thức, chạy theo cái mới bằng mọi giá. Quá trình thử nghiệm phải đủ rộng, đặc biệt ở những vùng khó khăn, để điều chỉnh kịp thời. Các chi phí triển khai, in ấn, tập huấn giáo viên cần được dự liệu. Cuối cùng, SGK kết hợp bản in và bản điện tử, tăng cường học liệu số, nhằm giảm chi phí cho phụ huynh và tạo cơ hội học tập linh hoạt cho học sinh.
Ở góc nhìn khác, ThS Lê Ngọc Điệp, nguyên Trưởng Phòng Giáo dục tiểu học (Sở GD-ĐT TPHCM), nêu quan điểm, bộ SGK thống nhất phải đồng thời đáp ứng các yêu cầu hiện đại, chuyên nghiệp, mang bản sắc dân tộc. Trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ, không thể tồn tại một bộ SGK chỉ là “bình mới rượu cũ”. Thay vào đó, công tác biên soạn phải đổi mới toàn diện, triệt để, phù hợp xu thế hội nhập và hiện đại hóa đất nước. Đơn cử, ở bậc học nền tảng là tiểu học, SGK mới phải phù hợp với tâm lý học sinh thời đại số là quen với công nghệ nghe - nhìn, có khả năng tiếp thu nhanh, linh hoạt hơn trước đây.
