Ngành giáo dục cần nhìn thẳng vào những bất cập này để chuẩn bị cho mùa tuyển sinh năm 2026 công bằng, minh bạch hơn, phù hợp với yêu cầu tại Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị là “Xây dựng Đề án đổi mới tuyển sinh đại học theo hướng đánh giá đúng năng lực người học”.
Những rắc rối nổi bật mùa tuyển sinh 2025 có thể khái quát ở vài điểm.
Thứ nhất là tình trạng điểm chuẩn ảo, nhiều ngành vọt lên 29 - 30/30 điểm, một ngưỡng phi lý, tạo cảm giác bất khả thi. Thứ hai là sự bùng nổ nguyện vọng, trung bình mỗi thí sinh đăng ký gần chục nguyện vọng, khiến hệ thống quá tải.
Thứ ba là quy đổi điểm thi, học bạ, chứng chỉ ngoại ngữ và bài đánh giá năng lực quá tùy tiện, thiếu chuẩn mực, dẫn đến cùng một năng lực nhưng thí sinh có thể chênh vài ba điểm chỉ vì chọn khác phương thức. Thứ tư là tổ hợp xét tuyển chồng chéo, nhiều ngành cho phép tới cả chục tổ hợp, khiến điểm số mất ý nghĩa so sánh.
Hệ quả là nhiều học sinh dù học tập nghiêm túc vẫn trượt, trong khi những người chọn được “ngách” quy đổi lại hưởng lợi...
Nếu soi chiếu với tinh thần của Nghị quyết 71, thì rõ ràng kết quả vừa qua cho thấy mục tiêu tuyển sinh đã đi chệch hướng. Nghị quyết yêu cầu đánh giá đúng năng lực người học, nghĩa là tuyển sinh không thể biến thành một cuộc đua điểm số.
Việc quy đổi chứng chỉ ngoại ngữ sang điểm xét tuyển hoặc cộng điểm ưu tiên quá mức đã làm sai lệch năng lực thật sự. Năng lực ngoại ngữ cần được xác định bằng chuẩn đầu ra trong quá trình đào tạo, chứ không nên thành “tấm vé” cộng điểm ở đầu vào khiến dư luận có lý do để chê bai.
Một vấn đề khác là tổ hợp xét tuyển. Khi một ngành cho phép quá nhiều tổ hợp, từ Toán - Lý - Hóa đến Văn - Sử - Địa hay cả tổ hợp có môn năng khiếu, thì điểm số không còn phản ánh đúng năng lực của người học. Nhiều trường mở rộng tổ hợp không có căn cứ khoa học của ngành học để chọn đúng người học mà chủ đích chính là để kiếm cho đủ chỉ tiêu.
Nếu không kiểm soát, tình trạng này sẽ biến kỳ tuyển sinh trở nên lộn xộn, nơi điểm cao chưa chắc phù hợp. Vì vậy cần giới hạn rõ ràng: mỗi ngành chỉ nên có một hoặc hai tổ hợp, gắn với đòi hỏi thực sự về ngành học.
Ngoài ra, tuyển sinh không thể chỉ dựa vào bài thi trắc nghiệm hay học bạ, mà nên kết hợp phương pháp khác như: phỏng vấn, viết luận, đánh giá hồ sơ hoạt động, để đảm bảo nhìn nhận toàn diện năng lực và phẩm chất. Trên thế giới, nhiều đại học đã áp dụng, vừa đánh giá tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp, vừa tránh tình trạng học sinh chỉ luyện thi. Đây cũng là cách hiện thực hóa yêu cầu trong Nghị quyết 71, giúp nhìn nhận năng lực toàn diện thay vì chỉ qua điểm số.
Từ những bất cập trên đòi hỏi Bộ GD-ĐT tập trung xây dựng phương án khả thi, hiệu quả cho mùa tuyển sinh 2026. Trước hết là phải có giải pháp để hạn chế những bất cập trong mùa tuyển sinh năm 2025, chuẩn hóa và đơn giản hóa phương thức tuyển sinh, siết việc quy đổi và cộng điểm ngoại ngữ, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin...
Một điều quan trọng nữa là tuyển sinh đại học không thể tách rời kỳ thi tốt nghiệp THPT. Do đó, đề thi phải được thử nghiệm, chuẩn hóa; xác định số môn thi tốt nghiệp và xét tuyển đủ lớn để đánh giá đúng năng lực xét tuyển, đồng thời tránh hậu quả học lệch.
Nghị quyết 71 đã trao định hướng rõ ràng. Điều ngành giáo dục cần làm lúc này không chỉ là những điều chỉnh kỹ thuật cho mùa tuyển sinh 2026, mà còn là quyết tâm tái thiết toàn bộ quy trình, đặt chất lượng và năng lực thực sự của thí sinh lên hàng đầu. Chỉ khi tuyển sinh trở lại đúng mục tiêu phục vụ người học và nhu cầu đào tạo của xã hội, chúng ta mới có thể xây dựng một hệ thống giáo dục đại học công bằng, minh bạch và bền vững.
