Người tiêu dùng đang phải đối mặt với nạn thực phẩm bẩn: rau quả bị ngâm hóa chất, phun thuốc kích thích tăng trưởng; thức ăn gia súc có chất tạo nạc; rượu pha chế từ cồn công nghiệp... Bức xúc trước thực trạng này, nhiều bạn đọc đặt câu hỏi: Vi phạm vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) có bị xử lý hình sự?

Chế tài chưa đủ răn đe

Một trong những nguyên nhân sâu xa khiến tình hình VSATTP ở nước ta trong thời gian qua phức tạp là do hệ thống pháp luật hiện hành về VSATTP còn nhiều bất cập, hạn chế, chế tài chưa đủ răn đe. Cụ thể tại Điều 244 Bộ luật Hình sự năm 1999 (được sửa đổi, bổ sung năm 2009) quy định: “Người nào chế biến, cung cấp hoặc bán thực phẩm mà biết rõ thực phẩm không đảm bảo tiêu chuẩn VSATTP, gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe người tiêu dùng, bị phạt tù từ 1 đến 5 năm. Phạm tội gây hậu quả rất nghiêm trọng, bị phạt tù từ 3 đến 10 năm. Phạm tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, bị phạt tù từ 7 đến 15 năm”.

Theo quy định nêu trên, yếu tố “gây hậu quả nghiêm trọng” là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm về VSATTP. Mức độ “nghiêm trọng” được thể hiện ở chỗ “gây thiệt hại cho tính mạng” hoặc “gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe người tiêu dùng”. Song vì hầu hết hóa chất, kháng sinh trong thực phẩm bẩn đều gây ảnh hưởng về lâu dài, chứ không phát tác, gây chết người ngay nên rất khó xử lý hình sự. Bên cạnh đó, quy định về phạm tội gây hậu quả “rất nghiêm trọng” và “đặc biệt nghiêm trọng” theo như Điều 244 cũng không có văn bản hướng dẫn chi tiết, nên phần lớn các vi phạm về VSATTP chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt tối đa 100 triệu đồng đối với cá nhân, 200 triệu đồng đối với tổ chức (căn cứ Nghị định 178/2013/NĐ-CP) chứ không thể khởi tố vụ án hình sự. Với mức xử phạt như vậy, có thể thấy chế tài xử phạt quá nhẹ và chưa đủ sức răn đe. Điều này cũng dễ hiểu, bởi việc kinh doanh, mua bán và vận chuyển thực phẩm bẩn mang lại lợi nhuận quá cao, nên các đối tượng vi phạm sẵn sàng chi tiền để nộp phạt khi bị phát hiện, xử lý, rồi sau đó lại tái phạm. Một điểm đáng chú ý nữa là Bộ luật Hình sự hiện hành chỉ áp dụng với cá nhân, nên trong trường hợp tổ chức có hành vi vi phạm, thì việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân không thể thực hiện được.

Từ 1-7-2016 sẽ chế tài nghiêm minh

Để khắc phục những hạn chế nêu trên, Bộ luật Hình sự năm 2015 (có hiệu lực từ ngày 1-7-2016) đã đặt ra các chế tài xử phạt vi phạm trong lĩnh vực VSATTP chặt chẽ và khả thi hơn. Điều 317 về tội “vi phạm quy định về VSATTP” quy định: Người nào thực hiện một trong các hành vi như sử dụng chất cấm trong sản xuất, chế biến, tiêu thụ thực phẩm mà biết rõ là thực phẩm có sử dụng chất cấm; hoặc sử dụng hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật bị cấm, nằm ngoài danh mục được phép sử dụng trong sản xuất, sơ chế, chế biến, bảo quản thực phẩm trong trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, làm muối tạo ra dư lượng vượt ngưỡng cho phép trong sản phẩm; hoặc chế biến, cung cấp, bán thực phẩm mà biết rõ là thực phẩm không bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật, quy định về VSATTP, sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự (mức hình phạt cao nhất áp dụng đối với tội danh này là 20 năm tù). Như vậy, mọi tổ chức, cá nhân chỉ cần có hành vi sản xuất, buôn bán thực phẩm thối, tẩm hóa chất độc hại như quy định nêu trên sẽ bị xử lý hình sự, mà không cần có hậu quả xảy ra như chết người hay gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng. Điều này sẽ giúp cơ quan chức năng có biện pháp mạnh tay hơn trong việc xử lý hành vi sản xuất, kinh doanh thực phẩm bẩn, có hại cho người tiêu dùng trong thời gian tới.

Ngoài hình phạt tù, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20 triệu đồng đến 100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 đến 5 năm.

Luật sư PHAN VŨ TUẤN
(Văn phòng Luật sư PHAN LAW VIETNAM)