PHÓNG VIÊN: Thưa ông, dự thảo có những gì đổi mới mang tính đột phá so với luật hiện hành?
Ông NGUYỄN TƯ LONG: Bất cập lớn nhất, có thể nhìn thấy ngay về mặt hình thức là chúng ta đang quản lý đội ngũ viên chức như cách thức quản lý đội ngũ công chức với các quy định về tuyển dụng, quản lý, sử dụng, đánh giá, quy hoạch, bổ nhiệm... Trong khi đó, tính chất hoạt động của 2 nguồn nhân lực này khác nhau. Đội ngũ công chức thực thi hoạt động công vụ thiên về tính chất mệnh lệnh - hành chính, còn đội ngũ viên chức hoạt động nghề nghiệp, cung cấp dịch vụ công. Do đó cần cơ chế tuyển dụng, quản lý, sử dụng khác nhau, làm sao phát huy hiệu quả tốt nhất trên cơ sở chức năng nhiệm vụ của mỗi lĩnh vực.
Dự thảo đưa ra những quy định sửa đổi căn bản để đẩy mạnh cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của đơn vị sự nghiệp công lập từ khâu tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, bổ nhiệm, thi đua khen thưởng… trên tinh thần tự chủ càng cao thì tương ứng với quyền càng nhiều; đồng thời, thúc đẩy khu vực tư tham gia đầu tư vào lĩnh vực cung cấp dịch vụ công trên cơ sở cạnh tranh, công khai, minh bạch và bình đẳng.
Dự luật cũng quy định đối với các dịch vụ công liên quan trực tiếp đến người dân, được sử dụng một cách thường xuyên, liên tục và mang tính thiết yếu thì Nhà nước vẫn phải nắm vai trò chủ đạo trong việc cung cấp dịch vụ và bảo đảm chất lượng của dịch vụ được cung cấp.
Để làm được điều này cần phải tạo cơ sở pháp lý về phân loại đơn vị sự nghiệp theo tính chất nhiệm vụ (dịch vụ mang tính thiết yếu, dịch vụ mang tính bổ trợ, dịch vụ thúc đẩy phát triển, sáng tạo…) và theo phương thức cung cấp (Nhà nước trực tiếp cung cấp, xã hội hóa, điều tiết đối với từng lĩnh vực cụ thể). Trên cơ sở phân loại này mới ra mô hình tổ chức từng loại hình đơn vị sự nghiệp khác nhau, chứ không phải tất cả các đơn vị sự nghiệp đều tổ chức mô hình giống nhau và đều phân chia vào các nhóm tự chủ về tài chính như hiện nay.
Cụ thể là những điểm mới gì, thưa ông?
Có nhiều điểm mới. Tôi lấy ví dụ như về tuyển dụng viên chức, bên cạnh hình thức thi tuyển truyền thống, chúng tôi bổ sung hình thức phỏng vấn - xét hồ sơ để ký hợp đồng làm việc trực tiếp. Việc mở rộng hình thức nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ khu vực tư. Đối với những người có kinh nghiệm công tác, đã khẳng định được uy tín, tài năng, vị trí của mình ở khu vực tư thì không bắt họ phải thi tuyển như phương thức truyền thống, chỉ qua phỏng vấn và xét hồ sơ.
Khu vực công cũng có thể sử dụng nguồn nhân lực ở khu vực tư mà không nhất thiết phải thực hiện tuyển dụng thông qua hình thức ký kết hợp đồng cung cấp dịch vụ, hợp đồng theo sự vụ… Chúng tôi hy vọng, đổi mới này sẽ thúc đẩy sự phát triển về nguồn nhân lực, đưa chất lượng của nhân lực tại 2 khu vực ngày một gần nhau hơn để cùng phục vụ một mục tiêu là đáp ứng ngày một tốt hơn yêu cầu phục vụ người dân, doanh nghiệp và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao hơn của xã hội.
Một trong những nội dung nhận được nhiều sự quan tâm là quyền, nghĩa vụ của viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập sắp tới khác hiện nay như thế nào?
Dự kiến sẽ mở rộng quyền của viên chức. Theo đó, viên chức được ký hợp đồng để thực hiện hoạt động nghề nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp khác ngoài đơn vị sự nghiệp công lập hiện đang làm việc; được tham gia góp vốn, thành lập, quản lý, điều hành, làm việc tại doanh nghiệp do đơn vị sự nghiệp mà mình đang làm việc thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, khai thác hiệu quả tài sản trí tuệ, các sáng chế và công nghệ số do tổ chức đó tạo ra.
Cùng với đó, viên chức được cử sang làm việc tại các tổ chức KH-CN, cơ sở giáo dục đại học, doanh nghiệp và các tổ chức khác trong thời gian nhất định được góp vốn, thành lập, tham gia quản lý, điều hành hoặc tham gia phát triển công nghệ tại các doanh nghiệp trong và ngoài nước.
Viên chức được xem xét loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm trong các trường hợp: chấp hành quyết định trái pháp luật của cấp trên nhưng đã báo cáo; đã thực hiện đúng quy định, không vụ lợi nhưng gây thiệt hại do lý do khách quan....
Cũng phải nói thêm, viên chức sẽ có nhiều quyền, đảm bảo cạnh tranh công bằng, minh bạch trong quá trình làm việc. Việc đánh giá, sử dụng viên chức cũng có những đổi mới theo hướng dân chủ, công khai, minh bạch, khách quan, xuyên suốt và liên tục, đa chiều.
Nội dung đánh giá viên chức sẽ được định lượng trên cơ sở các tiêu chí gắn với kết quả, sản phẩm của từng vị trí việc làm; đánh giá dựa trên khả năng đổi mới, thích ứng với yêu cầu thực tiễn nhằm mục tiêu đóng góp cho đơn vị. Và, quan trọng nhất, việc đánh giá, sử dụng kết quả đánh giá là căn cứ để trả lương, quy hoạch, bổ nhiệm, thông qua đó tạo động lực và sự công bằng, tránh tình trạng “cào bằng”.
Thời gian tới, việc phân cấp, phân quyền; thu hút, sử dụng, trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao trong đơn vị sự nghiệp công lập được quy định như thế nào?
Sẽ thực hiện nguyên tắc phân cấp, phân quyền tương ứng với mức độ tự chủ của đơn vị sự nghiệp, bảo đảm quyền chủ động toàn diện về nhân sự gắn với trách nhiệm của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp trong việc điều hành, quản lý nhân sự và nguồn lực khác để phục vụ tốt nhất nhiệm vụ chuyên môn nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu cung cấp dịch vụ công, phục vụ xã hội.
Đơn vị sự nghiệp công sẽ lựa chọn các hình thức tuyển dụng viên chức phù hợp theo mức độ tự chủ, yêu cầu của vị trí việc làm và đặc thù của đơn vị; có thể ký hợp đồng trực tiếp đối với chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng phù hợp với lĩnh vực hoạt động của đơn vị, tạo điều kiện thuận lợi để đơn vị thu hút được các nhân sự chất lượng cao, có kinh nghiệm và chuyên môn sâu mà quy trình thi tuyển truyền thống có thể không đáp ứng được.
Đơn vị sự nghiệp công cũng có thể tiếp nhận vào làm viên chức đối với người có kinh nghiệm đáp ứng ngay yêu cầu của vị trí việc làm đang làm việc tại khu vực ngoài công lập. Đơn vị sự nghiệp được chủ động xây dựng quy chế đánh giá, lương, thưởng, kỷ luật áp dụng riêng cho đơn vị, sát với đặc thù nhiệm vụ, mô hình tổ chức và mục tiêu của từng đơn vị.
