Tận dụng lợi thế của AI
PGS-TS Phan Thanh Bình, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Quốc hội, nhận định, kỷ nguyên số là hành trình mới đầy hứa hẹn, mở ra cơ hội “ngàn năm có một” nếu ngành giáo dục biết chủ động nắm bắt. Hiện nay, cơ hội lớn nhất mà AI mang lại là khả năng cá thể hóa việc học, giúp người dạy và người học phát triển theo lộ trình riêng phù hợp năng lực, sở thích, điều mà mô hình giáo dục đại trà truyền thống trước đây chưa thực hiện được...
thực hành. Ảnh: THANH HÙNG
Thầy Vũ Đại Hội, Trường THPT Võ Thị Sáu (phường Gia Định, TPHCM), cho rằng, AI đã và đang giúp đội ngũ cán bộ quản lý trường học, giáo viên, học sinh, rộng hơn là người dân Việt Nam, mở cửa bước ra hội nhập thế giới. Câu hỏi được đặt ra là trào lưu này tồn tại bao lâu? Giáo viên và học sinh sẽ ứng xử thế nào với AI sau 1-2 năm nữa? Bởi lẽ sau một thời gian sử dụng, người học sẽ giảm bớt hứng thú, người dạy buộc phải tự nâng cấp, làm mới. Nhờ vậy, vai trò dẫn dắt, định hướng hoạt động giảng dạy của giáo viên vẫn được khẳng định một cách mạnh mẽ: AI không bao giờ thay thế được người thầy.
Thực tế giảng dạy hiện nay cho thấy, nhu cầu học tập của mỗi học sinh khác nhau. Có bạn hứng thú với trò chơi công nghệ, có bạn muốn dành toàn bộ thời gian học để thu nhận kiến thức, thực hiện mục tiêu cá nhân như: được chọn vào đội tuyển học sinh giỏi, trúng tuyển kỳ thi tuyển sinh lớp 10 công lập… Do đó, thầy Đặng Hữu Trí, Tổ trưởng chuyên môn Toán, Trường THCS Nguyễn Du (phường Bến Thành, TPHCM), bày tỏ, ứng dụng AI cần dựa trên nhu cầu thực tế của học sinh chứ không nên thực hiện dàn trải, nhất là cân bằng giữa lợi ích và nhu cầu thực tế của học sinh. Nhiều giáo viên cũng cho rằng học sinh cần được trang bị kiến thức, kỹ năng sử dụng một cách thông minh, có khả năng thích ứng với thay đổi liên tục của thị trường công nghệ.
Về mặt quản trị, PGS-TS Nguyễn Xuân Hoàn, Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương TPHCM, bày tỏ, hiện nay quá trình đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin (CNTT); ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý, điều hành, đào tạo ở các cơ sở giáo dục chưa được định hướng bằng một kiến trúc tổng thể, dẫn đến thiếu tính đồng bộ và nhất quán trong triển khai thực hiện. Ngoài ra, yêu cầu chuẩn hóa dữ liệu, đảm bảo an toàn và bảo mật thông tin chưa hoàn thiện, tạo ra nhiều thách thức cho lộ trình chuyển đổi số chung của toàn ngành.
Nỗ lực vượt qua nhiều thách thức
Theo PGS-TS Đàm Sao Mai, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghiệp TPHCM, hệ thống giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Một trong những biểu hiện rõ nét nhất của thực trạng này là “độ trễ kỹ năng” (skills gap) ngày càng lớn từ phía người học và người dạy. Trong khi đó, tốc độ phát triển nhanh như vũ bão của công nghệ, nhất là AI, dẫn đến nhiều kỹ năng mới xuất hiện, kỹ năng cũ lỗi thời nhanh chóng hơn bao giờ hết. Theo Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF), có đến 44% kỹ năng cốt lõi của người lao động sẽ thay đổi trong 5 năm tới. Tại Việt Nam, báo cáo của VietnamWorks chỉ rõ, 73% nhà tuyển dụng gặp khó khăn trong việc tìm kiếm ứng viên có đủ kỹ năng số cần thiết. Một nghiên cứu khác của Anphabe cho biết, 46% doanh nghiệp đang chật vật thu hút nhân tài có bộ kỹ năng phù hợp.
Nguyên nhân sâu xa của nghịch lý nói trên không chỉ nằm ở nội dung chương trình đào tạo mà ở chính phương thức vận hành của nền giáo dục. Những giải pháp truyền thống như mời doanh nghiệp tham gia góp ý chương trình, tăng cường giờ thực tập, cập nhật giáo trình mới, dù cần thiết nhưng về bản chất vẫn là “đuổi theo” thị trường lao động. Khi cập nhật xong, thị trường đã tiến thêm một bước dài. Nếu không sớm thu hẹp khoảng cách, chúng ta có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội quý giá để định vị lại quốc gia trên bản đồ công nghệ thế giới. Đây là thách thức lớn đặt ra cho toàn hệ thống với yêu cầu phải tìm lời giải mang tính đột phá, với tinh thần “học đi đôi với hành”, “nhà trường gắn liền với xã hội”.
Đối với bậc phổ thông, ở nhiều nơi, AI đang bị áp đặt triển khai đồng đều, thay vì chỉ nên khuyến khích, tạo động lực để thầy, cô giáo làm theo khả năng của bản thân. Nhiều cuộc thi được tổ chức theo phong trào, chưa đi vào nhu cầu thực chất của người dạy và người học. “Nên tránh tư tưởng thần thánh hóa AI vì không phải tất cả hoạt động dạy và học đều cần sử dụng AI. Mỗi môn học, bài học phù hợp với một phương pháp giảng dạy khác nhau, người thầy cần lựa chọn linh hoạt để mang lại hiệu quả tiếp thu tốt nhất cho học sinh. Trong đó, mục tiêu bài học mới là nhiệm vụ chính của giảng dạy, AI chỉ là công cụ hoàn thành mục tiêu đó”, thầy Đặng Hữu Trí chia sẻ.
- Cô NGUYỄN THỊ HỒNG QUẾ
Hiệu trưởng Trường Mầm non Họa Mi 2 (phường Chợ Lớn, TPHCM):
Hạn chế tiếp cận công nghệ hiện đại
Phần lớn đội ngũ giáo viên của trường hiện có tuổi đời cao. Tuy nắm vững chuyên môn, thuần thục kỹ năng sư phạm, song khó khăn là hạn chế trong việc tiếp cận công nghệ hiện đại so với giáo viên trẻ. Để động viên tinh thần học hỏi, sáng tạo của thầy cô, các tổ khối triển khai mô hình “hạt nhân lan tỏa”. Dưới sự kiểm duyệt của bộ phận chuyên môn, từng tổ khối thực hiện giờ học mẫu có ứng dụng CNTT nhằm giúp giáo viên cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm. Qua hiệu quả của giờ học mẫu, từng giáo viên sẽ thấy được sự cần thiết của việc ứng dụng CNTT, từ đó chủ động đưa vào chương trình giảng dạy. Vấn đề quan trọng là chúng tôi không bắt buộc giáo viên áp dụng CNTT một cách đại trà mà có nhiều hình thức khuyến khích, động viên sự chủ động tham gia của thầy, cô.
Việc thành lập “Tổ nòng cốt CNTT” gồm những giáo viên có kỹ năng tin học tốt được xem là giải pháp trực tiếp hỗ trợ, kèm cặp đồng nghiệp trong quá trình ứng dụng CNTT. Cách làm này giúp lan tỏa tinh thần năng động, ham học hỏi, khám phá cái mới trong đội ngũ, đồng thời nâng cao trình độ CNTT của đội ngũ một cách đồng đều hơn.
- TS LÊ THỊ THANH MAI
Nguyên Trưởng Ban Công tác sinh viên (Đại học Quốc gia TPHCM):
Chưa hình thành năng lực học thuật bền vững
Thông tư 02/2025 của Bộ GD-ĐT chính thức quy định Khung năng lực số cho người học. Đây không chỉ là văn bản kỹ thuật, mà là công cụ quan trọng hiện thực hóa Nghị quyết 71, mở ra yêu cầu cấp thiết là xây dựng chuẩn mực đạo đức và trách nhiệm số trong kỷ nguyên AI. Mới đây, kết quả khảo sát gần 5.000 tân sinh viên của Đại học Quốc gia TPHCM cho thấy, cứ 10 sinh viên thì có đến 8 em sử dụng AI để học tập và tra cứu thông tin về giải toán, viết luận, dịch thuật, luyện thi chứng chỉ IELTS, gợi ý ý tưởng thuyết trình…
Có thể nói AI đã len lỏi vào từng giờ học, từng hoạt động học tập cá nhân và nhóm sinh viên. Tuy nhiên, đằng sau ánh hào quang ấy còn một số gam màu tối như có 2,04% sinh viên dùng AI để “coi bói”; một tỷ lệ lớn sinh viên dùng AI để đối phó khi thực hiện nhiệm vụ học tập hơn là mục đích nghiên cứu dài hạn, phát triển tư duy phản biện cho bản thân. Rõ ràng, AI đang giúp sinh viên chạy theo yêu cầu ngắn hạn, chưa giúp hình thành năng lực học thuật bền vững. Đây là khoảng trống mà các trường đại học cần lấp đầy bằng định hướng giáo dục đúng đắn.
- Học sinh NGUYỄN TRƯƠNG THÙY ANH
Lớp 12A12, Trường THPT Võ Thị Sáu (phường Gia Định, TPHCM):
Không để AI quyết định việc học của bản thân
Các ứng dụng AI không còn xa lạ với học sinh phổ thông. Nhiều bạn sử dụng cùng lúc nhiều tài khoản, ứng dụng khác nhau. Khó khăn nhiều học sinh đang gặp phải là việc phải trả phí cho các phiên bản nâng cấp, bởi nếu sử dụng phiên bản cơ bản thì độ xác thực của thông tin và tính hữu ích của công cụ không cao. Để tiết kiệm chi phí, nhiều bạn có thể dùng chung một tài khoản đăng ký; “săn” các chương trình, gói ưu đãi từ nhà cung cấp để mua tài khoản AI với giá khuyến mãi; sử dụng nhiều địa chỉ e-mail để đăng ký tài khoản trên các ứng dụng để không bị giới hạn về dung lượng thông tin…
Kinh nghiệm sử dụng AI là càng sử dụng nhiều càng đạt hiệu quả cao. Tùy vào nội dung tìm kiếm, các bạn đặt câu lệnh cho ứng dụng AI theo 2 hình thức xuôi và ngược: tức vừa dùng AI để tìm kiếm thông tin vừa thông qua AI kiểm chứng lại thông tin tìm được. Nguồn dữ liệu lớn dù phong phú đến mấy cũng không thể thông minh bằng bộ não con người, vì vậy, quan trọng là mỗi người biết cách sử dụng sao cho hiệu quả, làm chủ AI chứ không để AI quyết định việc học của bản thân.
