Các chuyên gia kỳ vọng những cải cách này sẽ tạo động lực mạnh mẽ để hệ thống giáo dục Việt Nam bứt phá, từng bước tiếp cận chuẩn mực quốc tế và đáp ứng tốt hơn nhu cầu phát triển đất nước.
* TS NGUYỄN HỮU SƠN, Học viện Cán bộ TPHCM:
Hành lang pháp lý cho bối cảnh chuyển đổi số
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đánh dấu bước chuyển quan trọng trong cách tiếp cận quản lý giáo dục. Lần đầu tiên, các khái niệm như đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, cơ sở dữ liệu quốc gia được xác lập, tạo hành lang pháp lý rõ ràng để triển khai các chương trình, mô hình mới mà không ngại rào cản pháp lý hay dè dặt trong cách hiểu.
Đặc biệt, quy định về ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) thể hiện cách nhìn khoa học và thận trọng. Luật đặt AI trong khung kiểm soát rủi ro nhằm đảm bảo công nghệ được khai thác đúng mục đích, giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giáo dục và an toàn dữ liệu.
Cùng với đó, việc luật hóa cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục góp phần tạo tiền đề cho mô hình quản trị dựa trên dữ liệu, giúp cơ quan quản lý theo dõi sát sao chất lượng đào tạo, phân tích nhu cầu nhân lực và phát hiện bất thường trong hoạt động của các cơ sở giáo dục. Đối với các trường học, hệ thống dữ liệu được chuẩn hóa sẽ hỗ trợ việc ra quyết định chính xác hơn, giảm thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch.
Một điểm mới nổi bật khác của luật này là quy định về văn bằng số, chứng chỉ số. Văn bằng số được công nhận giá trị pháp lý tương đương văn bằng giấy, giúp người học có thêm lựa chọn, giảm rủi ro làm giả giấy tờ. Văn bằng số cho phép xác thực nhanh, thuận lợi trong tuyển dụng, du học hay công nhận bằng cấp quốc tế.
Đây là nhu cầu bức thiết trong bối cảnh các giao dịch giáo dục diễn ra ngày càng nhiều trên môi trường trực tuyến. Hệ thống văn bằng số sẽ góp phần nâng cao tính liêm chính, hạn chế gian lận, tăng hiệu quả quản lý nhà nước đối với lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
Ngoài ra, các thay đổi nói trên sẽ tác động mạnh mẽ đến cách thức vận hành của cơ sở giáo dục. Với hành lang pháp lý rõ ràng, trường học có cơ sở đầu tư hệ thống quản trị thông minh, phát triển hạ tầng dữ liệu, đẩy mạnh nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Đây là nền tảng gắn đào tạo với nhu cầu của thị trường lao động, giảm khoảng cách giữa nhà trường và doanh nghiệp, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục không chỉ giải quyết nhu cầu hiện tại mà còn định hình hướng phát triển giáo dục Việt Nam trong giai đoạn mới: hiện đại hơn, minh bạch hơn và phù hợp với các chuẩn mực quốc tế.
* TS TRẦN ĐÌNH LÝ, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Nông Lâm TPHCM:
Chìa khóa chiến lược nâng chất lượng nhân lực
Những điểm mới của cả 3 dự án luật vừa được Quốc hội thông qua sẽ tác động rõ nét đến giáo dục. Trong đó, Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) tạo khuôn khổ pháp lý rõ ràng hơn cho các cơ sở đào tạo đại học tự định hướng chiến lược, phát triển chương trình, xây dựng cơ chế tài chính và thu hút nhân lực chất lượng cao.
Đặc biệt, việc đẩy mạnh hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo giúp giáo dục đại học không chỉ thực hiện chức năng đào tạo mà còn trở thành đầu tàu nghiên cứu, sáng tạo và chuyển giao công nghệ, đóng góp trực tiếp cho phát triển kinh tế - xã hội, nhất là trong các ngành, lĩnh vực chiến lược.
Luật điều chỉnh nhiều nội dung liên quan đến công nhận văn bằng, liên kết quốc tế, quản trị đại học theo hướng minh bạch, hiệu quả và phù hợp với thông lệ quốc tế. Luật cũng mở rộng các mô hình đào tạo, tăng cường cơ chế học tập liên tục, học tập suốt đời, kết hợp giữa học tập truyền thống và học trực tuyến - phù hợp xu hướng học tập hiện đại của thế giới.
Các dự án luật cùng những chính sách đi kèm không chỉ là văn bản pháp lý cập nhật theo xu hướng thế giới, mà còn là chìa khóa chiến lược để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quốc gia. Nhờ có đòn bẩy thuận lợi này, các cơ sở giáo dục đại học sẽ đẩy mạnh tự chủ, chủ động hợp tác với doanh nghiệp, phát triển hoạt động nghiên cứu - ứng dụng công nghệ, định hướng đào tạo theo nhu cầu thực tế của thị trường lao động.
Tính liên thông được quy định rõ và gắn kết từ giáo dục phổ thông đến đại học, đảm bảo học sinh, sinh viên được học tập liền mạch, phát triển năng lực và kỹ năng cần thiết trong thời đại số. Đồng thời, các dự án luật cũng quy định rõ việc gắn kết đào tạo với phát triển kinh tế - xã hội thông qua đội ngũ giảng viên, chuyên gia, doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách, qua đó giúp phát huy tối đa năng lực sáng tạo của từng cá nhân, tập thể trong quá trình đào tạo.
* TS NGUYỄN QUANG TIỆP, Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường Trung cấp Quốc tế Khôi Việt:
Sức sống mới cho hệ thống giáo dục nghề nghiệp
Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) được kỳ vọng tạo động lực, giúp định vị lại hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Điểm nổi bật nhất của Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) là bổ sung mô hình trung học nghề, xác định cùng bậc với THPT, tích hợp kiến thức cốt lõi của chương trình THPT với chuyên môn nghề.
Theo đó, người học vừa được trang bị kiến thức ở trình độ trung học, vừa được đào tạo kỹ năng nghề, qua đó có thể sớm tham gia thị trường lao động. Bằng trung học nghề cũng được đưa vào hệ thống văn bằng quốc gia, có lộ trình liên thông lên cao đẳng, đại học ứng dụng, gắn với quy hoạch nhân lực từng ngành, từng địa phương và vùng miền.
Khi luật có hiệu lực và triển khai trong thực tế sẽ giải quyết được bài toán phân luồng học sinh sau THCS và THPT, tạo sức sống mới cho hệ thống trường nghề. Đặc biệt, các quy định số hóa chương trình, thông tin về cơ sở đào tạo cũng như triển khai quản lý trên nền dữ liệu số giúp tháo bỏ điểm nghẽn lâu nay của giáo dục nghề nghiệp là liên thông lên đại học và cao đẳng, tạo thuận lợi kép cho cả cơ sở đào tạo nghề và người học.
Một số điểm mới quan trọng về giáo dục - đào tạo
* Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục là bước ngoặt chuyển đổi lớn về chủ trương sử dụng SGK và công tác nhân sự trong trường học: Cả nước triển khai một bộ sách giáo khoa dùng chung, sử dụng thống nhất trên toàn quốc, thay thế quan điểm “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” trước đây. Đồng thời, Luật luật hóa trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm cung cấp sách giáo khoa miễn phí cho học sinh phổ thông, với lộ trình hoàn thành vào năm 2030.
Cùng với đó, lần đầu tiên, các vị trí việc làm như nhân viên kế toán, thủ quỹ, thiết bị trường học... được luật pháp định danh rõ ràng, mở đường cho chế độ lương, thưởng công bằng hơn.
* Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) xác lập bậc trung học nghề: Bằng trung học nghề được công nhận có giá trị tương đương THPT. Học sinh trường nghề có vị thế pháp lý ngang bằng học sinh phổ thông. Điều này xóa bỏ rào cản về kỹ thuật, tạo điều kiện cho học sinh tốt nghiệp trường nghề được thi hoặc xét tuyển thẳng lên đại học đúng chuyên ngành, không phải đi đường vòng. Với vị trí mới vừa được xác lập, hệ thống trường nghề buộc phải đón đầu xu hướng phát triển của nền kinh tế thông qua việc tích hợp kiến thức về năng lượng tái tạo, công nghệ sạch vào chương trình đào tạo.
* Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đẩy mạnh tự chủ, trao quyền mạnh mẽ hơn cho các cơ sở đại học: Cải tổ mạnh mẽ mô hình quản trị thông qua việc bỏ hội đồng trường, khắc phục tình trạng hoạt động hình thức và chồng chéo quyền lực, hướng đến mục tiêu trao quyền thống nhất cho hiệu trưởng để bộ máy phản ứng nhanh nhạy, quyết liệt hơn.
Luật sửa đổi cũng luật hóa cơ chế ưu tiên đặc biệt (về đất đai, ngân sách) cho các trường đào tạo ngành mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, công nghệ sinh học; cho phép doanh nghiệp đặt trụ sở R&D, xưởng thực hành ngay trong khuôn viên trường; khuyến khích giảng viên, sinh viên mở doanh nghiệp (Spin-off) để thương mại hóa sáng chế…
HÙNG THANH - MINH QUÂN
