Lựa chọn “Cởi gió” (*) là tên gọi cho tập thơ, người viết đã xác định dứt khoát một thái độ sống và thái độ nghệ thuật: Tự do. Gió, bản thân nó là vô hình, là không thể nhìn ngắm, nắm bắt. Người ta chỉ có thể cảm thấy, hưởng thụ mà không thể sở hữu. Nó là thứ tự nhiên, không đầu, không cuối, không hình hài, không có bất kỳ phụ thuộc và sự ràng buộc nào. Vậy mà người viết vẫn khao khát “Cởi gió”, đủ biết khát vọng về tự do mạnh mẽ và quyết liệt đến chừng nào. Nhà thơ không muốn mình phải là một cái gì, bắt buộc là cái gì, chỉ thuần túy là một khát vọng trong trẻo và hồn nhiên. Và có lẽ chính vì hồn nhiên nên nhà thơ có thể tiếp cận được với những vẻ đẹp tươi tắn, giản dị thuần khiết. Tự mình vượt lên những giới hạn, khuôn mẫu để xây dựng một thế giới riêng, thế giới của bản thân nhà thơ.
Chọn bài thơ đầu tiên trong tập, bài “Cởi gió”, để đi vào thế giới của nhà thơ. “Một ngày gió nâng tôi lên cao/ Tôi nhìn xuống thấy một con kiến bị cầm tù trong hộp thư điện tử nhiều ngăn…”, “Một ngày gió nâng tôi lên cao/ Tôi nhìn xuống thấy một con chim bị cầm tù trong tiếng ngợi ca của bày đàn…”, “Một ngày gió nâng tôi lên cao…Và bảo tôi hãy cởi gió ra và bay lên trên ý nghĩ”. Gió, con kiến, hộp thư điện tử… tất cả đều là hiện thực, là những thứ có thật, cụ thể hàng ngày ta nhìn thấy, cảm thấy.
Nhưng đặt trong hoàn cảnh gió nâng tôi lên rồi gió bảo tôi cởi gió ra và bay lên trên ý nghĩ thì đã trở thành nghệ thuật, sản phẩm của một trí tưởng tượng vượt lên trên mọi giới hạn và không chịu bất cứ một sức ép hay sự ràng buộc của một trật tự cứng nhắc nào. Gió, bản thân nó mang một ý niệm tự do tuyệt đối, có lẽ ngay cả động vật hay thực vật cũng không thể tự do hơn. Nhưng với nhà thơ như thế vẫn chưa đủ, hình như nó vẫn còn một cái gì đó bị áp đặt, vì vậy mà phải “cởi gió ra”.
Nhà thơ ý thức rất rõ ràng tự do là tất cả, chỉ tự do mới thực sự là tài sản vô giá mang lại một ý nghĩa sống thật sự có giá trị. Bởi nó chính là kỳ tác của tạo hóa. Và đây cũng là khát vọng muôn thuở của con người. Ở một bài thơ khác, bài Nghe sonata ánh trăng, tác giả tiếp tục khẳng định giá trị của tự do: Kìa khoảng trời thơ bé/nốt nhạc diều tung tẩy vút lên/tự do bay tự do kiêu hãnh.
Chỉ tưởng tượng về một khoảng trời thơ bé với nốt nhạc diều tung tẩy vút lên. Khoảng trời thơ bé và nốt nhạc diều là hình ảnh của ký ức, nó không hiện diện cụ thể vậy mà trong khoảnh khắc nó đã hoàn toàn sống động, được giải phóng, nhà thơ tự do bay, tự do kiêu hãnh.
Trong thế giới nhiều khát vọng về tự do, cái nhìn của nhà thơ hướng về mọi phía “Linh hồn em bay lên. Bầu trời khóc xuống”, “Nơi hạt cát linh hồn con người sải cánh/ Bay lên bay lên ước nguyện một đời người”…
Nhưng nếu chỉ có vậy thì mọi khát vọng về tự do của nhà thơ dễ trượt sang một phía khác phù phiếm viển vông, nếu không nói là nó lạc lõng vô ích. Nhà thơ trong trường hợp này chọn chính kinh nghiệm sống của bản thân mình làm nền tảng cho ước mơ cất cánh; câu thơ, bài thơ tựa vững chãi vào cuộc đời, một cuộc đời được sống kỹ càng, nhiều trải nghiệm, giản dị và chân thành.
Nhà thơ ý thức rất rõ trách nhiệm của mình trước cuộc đời, đằm trong hơi thở với cuộc sống nhiều lo âu, bầm dập của kiếp nhân sinh. Những câu thơ như vậy chỉ có thể được sáng tạo ra khi những va đập cuộc đời trở thành một phần máu thịt của nghệ sĩ.
Ở đây, những câu thơ còn như ngầm ẩn một thông điệp rằng cuộc sống là khát vọng, là những ước mơ và tự do, là sự kỳ diệu của con người, nhưng tất cả hãy bắt đầu từ mặt đất. Con người luôn có khát vọng phá vỡ để bay, nhưng không thể xa rời cuộc sống hiện thực. Không một con người nào lại không có khát vọng bay. Bởi chỉ có khát vọng bay mới có thể giúp con người phát triển và hoàn thiện. Và đây là hình ảnh không biết thực hay trong giấc mơ: “Chạm tóc ban mai/ trên môi mình tiếng sơn ca buổi sáng”. Đó là vẻ đẹp của tồn tại, vẻ đẹp của linh hồn giúp nhà thơ cất cánh bay.
TRẦN ANH THÁI
(*) Thơ, Nguyễn Phan Quế Mai,NXB Hội Nhà văn 2010
