Từ chạy đua công nghệ…
Các nhà sản xuất đang chạy đua mở rộng dây chuyền, tinh chỉnh đầu dò (seeker) và cải tiến ngòi nổ (fuze) nhằm mục đích vừa tăng sản lượng, vừa nâng cao hiệu quả thực chiến với những hệ tiêu biểu như PIORUN (Ba Lan/MESKO), FIM-92 Stinger (Mỹ), Mistral-3 (MBDA/Pháp) và Igla/Igla-S (Nga).
Về mặt kỹ thuật, MANPADS được đánh giá qua một số chỉ tiêu quyết định: tầm và trần tác chiến, tốc độ tên lửa, loại đầu dò nhận diện mục tiêu và kháng nhiễu, ngòi nổ (kích nổ tiếp xúc hay cận nổ) và khối lượng đầu đạn (độ phá hủy). Những thông số này quyết định xác suất tiêu diệt mục tiêu trong môi trường thực chiến, nơi đối phương có thể sử dụng mồi nhiệt hoặc tác chiến điện tử.
Xu hướng rõ rệt là cả châu Âu, Mỹ và Nga đều tăng công suất sản xuất. MESKO (thuộc Tập đoàn PGZ, Ba Lan) gần đây công bố xuất xưởng chiếc PIORUN thứ 3.000 và đặt mục tiêu mở dây chuyền thứ 2 để tăng gấp đôi sản lượng trong vài năm tới, phản ánh nhu cầu cấp thiết của thị trường và áp lực cung ứng đối với đồng minh. Trong lúc đó, các nhà thầu lớn lâu năm như Raytheon với Stinger hay MBDA với Mistral duy trì, hiện đại hóa dây chuyền để vừa đáp ứng đơn hàng, vừa giữ tính tương thích hậu cần và đào tạo cho các lực lượng khách hàng. Cuộc đua vì thế diễn ra đồng thời trên hai mặt trận: số lượng và chất lượng.
PIORUN - do MESKO phát triển từ dòng GROM, nổi bật nhờ đầu dò hồng ngoại làm mát bằng khí trơ argon và ngòi cận nổ hữu dụng trước các UAV nhỏ. Nhà sản xuất công bố tầm tác chiến đến vài kilomet và trần vài ngàn mét; đầu đạn cân bằng để vô hiệu hóa mục tiêu nhỏ mà vẫn giữ tính di động cho lính bộ binh. PIORUN đã được triển khai ở các vùng xung đột gần đây và ghi nhận hiệu quả trong việc chống UAV tầm thấp, nâng cao uy tín thương mại.
FIM-92 Stinger là biểu tượng của nền công nghiệp MANPADS Mỹ: nhiều biến thể, lịch sử thực chiến lâu dài và chuỗi cải tiến liên tục nhằm tăng độ bền và tính tin cậy. FIM-92 Stinger sử dụng đầu dò làm mát argon và đã trải qua nhiều nâng cấp phần cứng, phần mềm. Mặc dù tầm công bố không vượt trội so với một số hệ châu Âu mới nhất, nhưng kinh nghiệm vận hành, đào tạo và hậu cần toàn cầu là lợi thế rất thực tiễn trên chiến trường.
Mistral-3 của MBDA thể hiện đầu dò “hình ảnh”, thay vì chỉ dò cường độ nhiệt, đầu dò tạo ảnh nhiệt và phân tích mô hình mục tiêu để nhận diện. Kết hợp tốc độ bay cao và đầu đạn mạnh hơn, Mistral-3 gia tăng đáng kể xác suất tiêu diệt mục tiêu di động và có biện pháp đối phó. Công nghệ này cho phép giảm thiểu hiệu quả của nhiễu và cải thiện phân biệt mục tiêu thật - điều đặc biệt hữu ích khi đối đầu với UAV có kích thước nhỏ hoặc bề mặt tản nhiệt thấp.
Igla-S (Nga) và các đời nâng cấp như Verba phát triển theo hướng đa dải, dùng đồng thời nhiều băng tần hồng ngoại để giảm hiệu quả của mồi nhiệt đơn dải. Những hệ này nâng cao khả năng bắn từ mọi hướng, gia tăng độ nhạy trên mục tiêu khó và cải thiện kháng nhiễu trong môi trường điện tử phức tạp.
… đến dây chuyền sản xuất
Phía sau mỗi quả tên lửa là cả chuỗi cung ứng khổng lồ, từ cảm biến hồng ngoại, linh kiện điện tử, đến vật liệu chịu nhiệt của động cơ phản lực… Một dây chuyền MANPADS hiện đại phải cân bằng 3 yếu tố: Tốc độ sản xuất; tính ổn định linh kiện; khả năng nâng cấp.
MESKO đang đi theo hướng “hai tay hai việc”: vừa mở rộng sản lượng, vừa cải tiến công nghệ đầu dò. Trong khi đó, Raytheon và MBDA chú trọng vào duy trì chất lượng, đảm bảo tương thích hậu cần giữa các nước NATO. Nga, do hạn chế xuất khẩu và cấm vận, đang tái cấu trúc các nhà máy để duy trì nguồn cung trong nước. Kết quả là một cuộc đua kép vừa về số lượng, vừa về chất lượng.
Trong chiến tranh hiện đại, tốc độ phản ứng chỉ tính bằng giây. Một tên lửa nhanh hơn 0,2 Mach có thể là khác biệt giữa bắn trúng và bị bắn trả. MANPADS vì thế không chỉ là vũ khí, mà còn là công cụ thay đổi chiến thuật bay. Khi đối mặt với nguy cơ từ các tổ hợp tên lửa này, nhiều lực lượng không quân buộc phải bay cao hơn, tắt cảm biến hoặc dùng hệ thống phòng vệ điện tử liên tục. Điều đó làm giảm hiệu quả yểm trợ mặt đất - đúng mục tiêu mà MANPADS hướng tới.
Cuộc chạy đua này không còn là chuyện riêng của công nghệ quân sự. Nó phản chiếu sức mạnh công nghiệp, mạng lưới hậu cần và khả năng hợp tác quốc phòng của từng quốc gia. Ai kiểm soát được chuỗi cung ứng cảm biến, nhiên liệu và vật liệu đặc chủng, người đó nắm lợi thế chiến lược.
