Đảm bảo thu hút FDI có quy hoạch và chiến lược

Báo cáo tại tọa đàm do TS Trần Toàn Thắng, Trưởng Ban Quốc tế và chính sách hội nhập (Viện Chiến lược và chính sách kinh tế - tài chính, Bộ Tài chính) trình bày, sau gần 40 năm thu hút FDI, cơ cấu kinh tế đã có sự cải thiện theo hướng gia tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ.

Tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ trong GDP đã tăng từ 73,5% năm 2011 lên 79,9% năm 2024. Năng lực cạnh tranh công nghiệp (CIP) cải thiện đáng kể, từ vị trí 95 vào năm 1990 đã lên vị trí 31 vào giai đoạn 2019-2022. Sự cải thiện này chủ yếu đến từ năng lực sản xuất và xuất khẩu hàng hóa chế tạo. FDI được đánh giá là xương sống của các ngành công nghiệp chủ lực hiện nay của Việt Nam, vì dù chỉ chiếm 8% về số lượng doanh nghiệp trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, nhưng khu vực FDI kiểm soát tới 56,3% tổng vốn đầu tư, tạo ra 61,9% tổng doanh thu và sử dụng 59,7% tổng lao động.

Tuy nhiên, mặc dù thu hút một lượng lớn lao động tại Việt Nam, tuy nhiên, mô hình kinh doanh của khu vực FDI vẫn chủ yếu dựa vào việc khai thác nguồn lao động giá rẻ, tay nghề thấp, khoảng 72,1% lao động chưa qua đào tạo. Năng suất lao động của khu vực FDI cũng có xu hướng tăng chậm và không ổn định.

Chia sẻ bên lề tọa đàm, TS Bùi Quý Thuấn, Trưởng Ban Nghiên cứu Liên Chi hội Tài chính Khu công nghiệp Việt Nam (VIPFA) nhận định khái quát, sau 40 năm, cơ cấu FDI đã có sự chuyển dịch tích cực. Từ năm 2010 - 2024, vốn FDI chuyển từ các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày sang các ngành công nghệ cao, với tỷ trọng ngành điện tử tăng từ 4,1% lên 17,8%.

Mặc dù Việt Nam đang nổi lên là một địa điểm đầu tư hấp dẫn nhưng những điểm nghẽn về lao động, hạ tầng sẽ tác động tiêu cực đến dòng chảy của FDI vào Việt Nam thời gian tới. Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng là nhân tố tác động cả tích cực và tiêu cực đến dòng vốn FDI vào Việt Nam.

Việt Nam cần xây dựng một khung ưu đãi mới, có chọn lọc cao, trong đó mức độ ưu đãi phụ thuộc trực tiếp vào kết quả thực hiện các cam kết của dự án FDI thông qua tỷ lệ chi tiêu cho R&D (nghiên cứu và phát triển) tại Việt Nam; mức độ chuyển giao công nghệ; tỷ lệ nội địa hóa; và mức độ đầu tư vào đào tạo nhân lực chất lượng cao. Bên cạnh đó, cần tăng cường năng lực cho doanh nghiệp trong nước và xây dựng ngành công nghiệp hỗ trợ thực chất; cung cấp các gói hỗ trợ phù hợp với từng quy mô doanh nghiệp và đặc thù ngành nghề.

Đáng lưu ý, nhiều ý kiến đề nghị thiết lập khung quản trị thu hút FDI có sự phối hợp liên ngành, liên vùng; chấm dứt "cuộc đua xuống đáy" về ưu đãi giữa các địa phương, đảm bảo thu hút FDI có quy hoạch và chiến lược thống nhất.