Áp lực này càng trở nên nặng nề hơn trong bối cảnh thiên tai, lũ lụt diễn biến phức tạp. Nhiều vùng sản xuất bị thiệt hại, mùa màng thất thu, đường sá sạt lở khiến vận chuyển bị gián đoạn. Khi chi phí vận chuyển tăng, giá thực phẩm và hàng hóa thiết yếu lập tức bị đẩy lên.
Cùng lúc đó, dòng vốn trên thị trường lại có xu hướng chảy vào những lĩnh vực ngoài sản xuất. Khi tiền trong nền kinh tế nhiều hơn nhưng hàng hóa không tăng tương ứng, mặt bằng giá dễ bị đẩy lên một cách âm thầm. Sự lệch pha này kết hợp với cú sốc cung do thiên tai khiến mặt bằng giá bị đẩy lên thêm một bậc.
Bên cạnh đó, diễn biến tỷ giá thời gian gần đây cũng tạo thêm áp lực chi phí. Khi đồng Việt Nam mất giá so với USD và EUR, giá nhập khẩu máy móc thiết bị phục vụ sản xuất, nguyên liệu đầu vào, nhiên liệu và thức ăn chăn nuôi đều bị đẩy lên. Các doanh nghiệp phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu buộc phải chịu chi phí cao hơn và phần chi phí tăng thêm này sớm muộn cũng được chuyển vào giá bán cuối cùng.
Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ quan trọng nhất của điều hành kinh tế không chỉ là kiểm soát chỉ số giá chung mà phải giữ ổn định giá của các mặt hàng thiết yếu gắn với đời sống dân sinh. Đây chính là nền tảng của ổn định xã hội và niềm tin của người dân.
Để làm được điều này, trước hết cần xây dựng cơ chế bình ổn giá chủ động với hệ thống dự báo sớm, dự trữ hàng hóa chiến lược và khả năng can thiệp linh hoạt. Khi giá có dấu hiệu biến động phải dự báo sớm, điều tiết sớm thay vì để giá tăng rồi mới xử lý. Khi đó sẽ giúp tránh được các cú sốc giá mang tính dây chuyền.
Cùng với đó, hệ thống dự trữ quốc gia và kho dự trữ vùng đối với lương thực - thực phẩm và các mặt hàng dễ biến động theo mùa phải được đầu tư và vận hành chuyên nghiệp hơn. Những đợt thiên tai vừa qua cho thấy rõ nếu không chủ động dự trữ, nhiều địa phương có thể rơi vào khan hiếm cục bộ khiến giá tăng vọt chỉ trong vài ngày. Hệ thống dự trữ vùng theo mô hình công - tư sẽ giúp hạn chế sốc giá và bảo đảm nguồn cung ổn định.
Một giải pháp cốt lõi khác là giảm chi phí đầu vào của các mặt hàng thiết yếu, đặc biệt là logistics và năng lượng. Với nhiều mặt hàng thực phẩm, chi phí vận chuyển chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành. Vì thế, sửa chữa nhanh các điểm đứt gãy, đầu tư mạnh vào hạ tầng giao thông và tối ưu hóa mạng lưới logistics nông sản chính là biện pháp bình ổn giá hiệu quả nhất.
Song song đó cần minh bạch hóa cấu phần giá của những mặt hàng như điện, nước, xăng dầu. Khi người dân biết rõ các yếu tố cấu thành giá và lộ trình điều chỉnh, tâm lý bất an sẽ giảm, kỳ vọng lạm phát cũng được kiểm soát. Minh bạch giá cả chính là biện pháp “an dân” hiệu quả nhất.
Cũng cần nhấn mạnh vai trò của hệ thống phân phối. Cần phát triển hệ thống phân phối hiện đại, chuẩn hóa chợ đầu mối và thúc đẩy thương mại điện tử nông sản để góp phần giảm chi phí trung gian. Khi chuỗi cung ứng được rút ngắn, người sản xuất hưởng lợi nhiều hơn và người tiêu dùng được mua hàng với giá gần hơn giá gốc.
Trong thời điểm khó khăn, Nhà nước cũng cần triển khai hỗ trợ trực tiếp cho nhóm dễ bị tổn thương như lao động thu nhập thấp và lao động phi chính thức. Chẳng hạn như hỗ trợ hóa đơn điện nước, hỗ trợ thực phẩm hoặc trợ giá đi lại. Những biện pháp này không chỉ bảo vệ mức sống tối thiểu mà còn củng cố ổn định xã hội.
Tất cả những giải pháp trên phải được kết nối và điều phối hài hòa giữa chính sách tiền tệ và tài khóa. Tín dụng phải được dẫn hướng vào sản xuất và hạ tầng thiết yếu; ngân sách phải ưu tiên đầu tư cho dự trữ chiến lược, logistics và giảm chi phí đầu vào cho hàng thiết yếu. Khi 6 cấu phần: dữ liệu, dự trữ, phân phối, minh bạch, hạ tầng và điều phối chính sách được vận hành đồng bộ, ổn định vĩ mô mới thực sự đi vào từng bữa ăn, từng hóa đơn và từng sinh hoạt hàng ngày.
Giữ ổn định giá chính là giữ ổn định đời sống và giữ ổn định đời sống chính là an dân. Đây mới là thước đo chân thực nhất của năng lực điều hành kinh tế và của sự bền vững xã hội.
