Bí mật của nền văn minh Ai Cập có thể vĩnh viễn bị chôn vùi nếu như người Ai Cập cổ đại không để lại những chữ tượng hình trên các hòn đá, những tượng đài dọc theo sông Nile, những vách tường, trên những bia hoặc hầm mộ của các vị vua… Tuy nhiên, các học giả tại Viện Nghiên cứu Phương Đông của Trường ĐH Chicago của Mỹ vừa hoàn thành gần 40 năm nghiên cứu một quyển tự điển dày 2.000 trang về đời sống và xã hội Ai Cập cổ đại cách đây khoảng 1.400 năm mà chưa có một tài liệu nào chuyển tải đầy đủ hơn: Tự Điển Ai Cập Chicago (Chicago Demotic Dictionary).
Chữ viết của người Ai Cập cổ đại.
Cách đây ít nhất 1.000 năm, từ năm 500 trước CN đến năm 500 sau CN, ngôn ngữ Ai Cập cổ tượng hình (Demotic) hầu hết được ghi lại nhiều nhất trên bia đá cổ Rosetta. Những gì ghi chép trên bề mặt tảng đá này mới thật sự giá trị. Chúng được chia thành 3 cột, mỗi dòng là một nội dung được ghi với 3 loại ngôn ngữ khác nhau, một là ngôn ngữ chữ tượng hình, một là ngôn ngữ Hy Lạp, còn lại là ngôn ngữ Demotic. Nhờ đó, Rosetta trở thành cuốn từ điển bằng đá đặc biệt hé lộ những bí mật to lớn của Ai Cập cổ đại hơn 1.400 năm.
Janet H. Johnson, một nhà Ai Cập học của Viện Nghiên cứu Phương Đông đã cống hiến phần lớn cuộc đời mình để chỉnh sửa Từ điển Ai Cập Chicago, gọi đây là “một công cụ không thể thiếu để tái cơ cấu lại một xã hội cổ đại, gồm các mặt như đời sống xã hội, chính trị và văn hóa của Ai Cập cổ đại trong một giai đoạn kỳ thú” khi đất đai liên tục bị nước ngoài dòm ngó và xâm chiếm, đầu tiên là Ba Tư, sau đó người Hy Lạp và cuối cùng người La Mã.
Ngôn ngữ Demotic không bị cấm kỵ như chữ tượng hình, nhưng cũng thay đổi và chuyển thành ngôn ngữ Coptic, thứ tiếng phát triển dựa trên 24 chữ cái trong bảng chữ cái Hy Lạp cùng một vài ký tự Demotic mô phỏng âm thanh nhưng không là ngôn ngữ đại diện của Hy Lạp. Khi tiếng Ảrập thay thế Coptic, những tàn tích cuối cùng của chữ tượng hình bị xóa sạch. Theo các nhà khoa học tại viện này, ngay từ khi viết chữ tượng hình, người Ai Cập cổ đại đã viết về tình yêu, gia đình, luật pháp, thương mại… từ những bức thư tình riêng tư đến những bài viết về khoa học và văn chương. Các nhà Ai Cập học hy vọng rằng định nghĩa và ví dụ trong từ điển sẽ giúp người đọc hiểu được đời sống của người Ai Cập cổ đại.
Mặc dù trên trận chiến dịch thuật ngôn ngữ Ai Cập cổ đại đã có nhiều học giả tham gia và đã có vài quyển từ điển Demotic ra đời trước đó, như quyển của học giả người Đan Mạch Wolja Erichsen xuất bản năm 1954, nhưng lần đầu tiên, từ điển của Viện Nghiên cứu phương Đông đã bổ sung và đề cập đến chủ đề về tình dục, về người đẹp huyền thoại Cleopatra chỉ nói tiếng Hy Lạp trong các bài phát biểu của bà và khẳng định đó là ngôn ngữ thống trị trong nhiều thế kỷ... Thậm chí, quyển từ điển còn đề cập đến vai trò người phụ nữ trong xã hội cổ đại. Người phụ nữ sở hữu tài sản và có quyền chủ động ly dị. Nam giới muốn lấy vợ phải “chồng đủ tiền” và cam kết chu cấp hàng năm….
Với cuốn từ điển bằng tiếng Anh này, Viện Nghiên cứu Phương Đông cho rằng cánh cửa ngôn ngữ nặng cả ngàn năm đã bật mở, để lộ ra kho báu vô giá của một nền văn hóa đáng ngưỡng vọng nhất của loài người.
Hạnh Chi (tổng hợp)
