Xếp hạng đại học: Chất lượng phải tương đồng với thứ hạng

Nhiều cơ sở GDĐH của Việt Nam được xếp hạng

Trong khoảng 15 năm trở lại đây, câu chuyện xếp hạng đại học trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm lớn trong hệ thống GDĐH Việt Nam. Bởi, những cái tên GDĐH Việt Nam bắt đầu len lỏi và không ngừng thăng hạng trong các bảng xếp hạng quốc tế với phạm vi khu vực, châu lục hoặc toàn cầu, đặc biệt là 6 bảng xếp hạng thuộc nhóm SATUQU, gồm: SCImago (Tây Ban Nha), ARWU (Trung Quốc), THE và QS (Vương quốc Anh), US News (Mỹ), URAP (Thổ Nhĩ Kỳ).

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã xuất hiện thêm hai bảng xếp hạng đại học nội địa là VNUR và SARAP – phản ánh nỗ lực bản địa hóa các bộ tiêu chí và tạo thêm công cụ đánh giá phù hợp với bối cảnh và mục tiêu chiến lược của các cơ sở GDĐH trong nước.

Nhiều cơ sở GDĐH nhập cuộc bằng việc chủ động xác lập chiến lược phát triển dựa trên mục tiêu xếp hạng và đã đạt được những kết quả đáng chú ý.

Bảng xếp hạng đại học mới nhất của châu Á và thế giới

Trong nhóm SATUQU, chỉ có THE và QS yêu cầu các cơ sở GDĐH cung cấp một số dữ liệu cơ bản để được xem xét xếp hạng. Bốn bảng còn lại gồm SCImago, ARWU, US News và URAP không yêu cầu dữ liệu đầu vào từ các trường.

Trong số đó, SCImago là bảng xếp hạng có số lượng cơ sở GDĐH Việt Nam xuất hiện nhiều nhất, với 46 cơ sở. Tuy nhiên, chưa có cơ sở nào được xếp trong tốp 500 hay tốp 1.000, và thứ hạng nhìn chung còn khá thấp. Ở chiều ngược lại, ARWU được xem là bảng xếp hạng tinh hoa hàng đầu thế giới và hiện Việt Nam chưa có cơ sở nào được xếp hạng theo bảng này.

Đối với THE, Việt Nam có 9 cơ sở GDĐH được xếp hạng châu Á, trong đó chỉ một cơ sở thuộc tốp 200 và 4 cơ sở thuộc tốp 500. Ở bảng xếp hạng toàn cầu, Việt Nam có 11 cơ sở được xếp hạng, trong đó 4 cơ sở vào tốp 1.000, nhưng chưa có cơ sở nào vào tốp 500.

Đối với US News, Việt Nam có 8 cơ sở GDĐH được xếp hạng ở châu Á, với 2 cơ sở thuộc tốp 200 và 3 cơ sở thuộc tốp 500. Cả 8 cơ sở này cũng đồng thời xuất hiện trên bảng xếp hạng toàn cầu, trong đó có 2 cơ sở thuộc tốp 500 và 3 cơ sở thuộc tốp 1.000. Với cách tiếp cận đánh giá tương đối gần với US News, URAP ghi nhận 22 cơ sở GDĐH Việt Nam trên bảng xếp hạng toàn cầu, trong đó có 1 cơ sở thuộc tốp 500 và 3 cơ sở thuộc tốp 1.000.

Như vậy, có thể thấy QS là bảng xếp hạng “dễ thở” hơn đối với Việt Nam: có 25 cơ sở GDĐH được xếp hạng châu Á và 10 cơ sở GDĐH được xếp hạng toàn cầu. Việt Nam có 3 cơ sở thuộc tốp 200 châu Á và 13 cơ sở thuộc tốp 500 châu Á; có 1 cơ sở thuộc tốp 500 và 4 cơ sở thuộc tốp 1.000 toàn cầu.

Xu thế tất yếu

Theo quy định hiện hành, các cơ sở GDĐH có nhiệm vụ triển khai hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học và công nghệ, hợp tác quốc tế và bảo đảm chất lượng GDĐH. Các bảng xếp hạng đại học trên thế giới về bản chất đều đo lường kết quả thực hiện những nhiệm vụ cốt lõi này với bộ tiêu chí và phương pháp đo lường khác nhau. Do đó, việc tham gia xếp hạng đại học chính là tham gia một cơ chế đo lường, đối sánh năng lực và thành tựu dựa trên thực chứng.

Tham gia xếp hạng giúp các cơ sở GDĐH định vị năng lực học thuật trong bối cảnh cạnh tranh khu vực và toàn cầu; nhận diện rõ các khoảng cách và điểm yếu so với chuẩn tham chiếu quốc tế; tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình; đồng thời tạo động lực cải thiện chất lượng nội tại một cách thực chất, thay vì chạy theo hình thức ngắn hạn.

Có thể bởi những lý do trên, trong các nghị quyết gần đây của Bộ Chính trị (Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, Nghị quyết 59 về hội nhập quốc tế, Nghị quyết 72 về phát triển giáo dục...) yêu cầu về tham gia xếp hạng đại học đã được cụ thể hóa bằng các mục tiêu rõ ràng đối với hệ thống GDĐH Việt Nam.

Do đó, vấn đề hiện nay không còn là “nên hay không nên” tham gia xếp hạng đại học, mà phải chủ động tham gia càng sớm càng tốt. Đây vừa là xu thế tất yếu, vừa là hành động cụ thể hóa các chủ trương chiến lược của Đảng và Nhà nước nhằm đưa GDĐH Việt Nam hội nhập thực chất và nâng tầm vị thế trong chuỗi giá trị tri thức toàn cầu.

Triển khai có trọng tâm và lộ trình

Việc tham gia xếp hạng đại học cần được triển khai theo tư duy chiến lược, có trọng tâm và theo lộ trình. Trong giai đoạn đầu, mỗi cơ sở GDĐH nên lựa chọn những bảng xếp hạng phù hợp với định vị học thuật, lĩnh vực thế mạnh, mô hình phát triển và mức độ sẵn sàng dữ liệu. Tuy nhiên, về dài hạn, một cơ sở GDĐH phát triển bền vững nên hướng đến việc được xếp hạng bởi nhiều bảng xếp hạng uy tín (chẳng hạn như nhóm SATUQU), vì đó là minh chứng thuyết phục nhất thể hiện sự phát triển toàn diện theo nhiều tiêu chuẩn đánh giá khác nhau.

Việc tham gia xếp hạng cần được tổ chức như một quy trình quản trị dựa trên dữ liệu: chuẩn hóa dữ liệu nội bộ; thiết lập hệ thống theo dõi và phân tích chỉ số theo thời gian; xây dựng bộ phận chuyên trách về thống kê, đo lường kết quả nghiên cứu và đối sánh quốc tế và thực hiện cải tiến chất lượng thường xuyên dựa trên bằng chứng thực tế.

Tuy nhiên, việc tham gia xếp hạng không nên trở thành một cuộc chạy đua hình thức, ngắn hạn, hay biến thành mục tiêu tối thượng đến mức hy sinh tính liêm chính học thuật, sai lệch ưu tiên đầu tư, hoặc tạo áp lực “tô vẽ thành tích”. Xếp hạng chỉ thực sự có giá trị khi phản ánh chất lượng thực chất. Vì vậy, cần hướng đến xếp hạng bền vững – nghĩa là thứ hạng và chất lượng phải có sự tương đồng. Giai đoạn đầu có thể lựa chọn một số hướng đột phá để có thứ hạng, nhưng về sau phải bảo đảm phát triển toàn diện, đáp ứng đầy đủ các nhiệm vụ của cơ sở GDĐH theo quy định của pháp luật.

Xếp hạng nên được xem là điểm tựa chiến lược để tiếp tục nâng tầm chất lượng thực chất, không phải đích đến cuối cùng. Mục tiêu cuối cùng là đẳng cấp thực sự, được nhìn nhận – đánh giá – tôn trọng trong cộng đồng học thuật quốc tế, ngay cả khi không cần dựa quá nhiều vào chỉ số thứ hạng.

Tham gia xếp hạng đại học không chỉ là cơ chế đo lường kết quả, mà còn tạo ra giá trị gia tăng quan trọng đối với sự phát triển của cơ sở GDĐH. Việc xuất hiện trên các bảng xếp hạng uy tín góp phần khẳng định vị thế học thuật của cơ sở GDĐH trong cộng đồng khoa học và xã hội. Thành tựu xếp hạng cũng có thể được xem như một dạng “chuyển giao danh tiếng”, hình thành một sản phẩm giá trị mới về mặt thương hiệu học thuật. Đây là nền tảng quan trọng để mở rộng cơ hội phát triển, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực và gia tăng khả năng thu hút nguồn lực bên ngoài. Ở tầm quốc gia, việc Việt Nam có nhiều cơ sở GDĐH được xếp hạng góp phần nâng cao hình ảnh trí tuệ quốc gia, tăng năng lực cạnh tranh trong nền kinh tế tri thức và thúc đẩy hội nhập vào cộng đồng đại học toàn cầu.