Sáng 5-12, các ĐB thảo luận ở hội trường về dự thảo phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026 - 2035.
Chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước
Thảo luận, góp ý, các ĐB bày tỏ sự đồng tình cao với chủ trương trên. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cũng lo ngại về tính khả thi của chương trình, đặc biệt là cơ cấu kinh phí khi yêu cầu các địa phương đóng góp vốn đối ứng quá lớn (400.000 tỷ đồng), được đánh giá là không khả thi đối với các tỉnh miền núi có thu ngân sách thấp.
Các ĐB cho rằng, đây là chủ trương lớn, mang ý nghĩa chiến lược, đảm bảo cơ hội phát triển đồng đều cho mọi người dân. ĐB Đỗ Văn Yên (TPHCM) đồng tình với nhóm mục tiêu hướng tới xây dựng nông thôn mới hiện đại, giảm nghèo đa chiều và nâng cao đời sống người dân.
Tuy nhiên, qua nghiên cứu dự thảo, ĐB đề nghị ban soạn thảo nghiên cứu bổ sung chỉ tiêu đo lường về “tỷ lệ người dân tiếp cận dịch vụ số và hạ tầng số tại nông thôn và vùng dân tộc thiểu số” nhằm phù hợp với định hướng chuyển đổi số quốc gia. Theo ông, việc bổ sung chỉ tiêu này sẽ bảo đảm mục tiêu phát triển không chỉ tập trung vào hạ tầng vật chất mà còn ưu tiên hạ tầng số, từ đó tăng tính bền vững của thoát nghèo và tăng thu nhập của người dân.
ĐB Đỗ Văn Yên cũng bày tỏ đồng ý với tổng mức bố trí ngân sách nhà nước và cơ cấu phân cấp vốn giữa Trung ương và địa phương. Tuy nhiên, ĐB đề nghị cân nhắc bổ sung cơ chế “bảo toàn vốn đầu tư phát triển cho hạ tầng thiết yếu” đối với các địa phương có tỷ lệ hộ nghèo cao và ngân sách còn khó khăn. Việc bảo toàn vốn đầu tư cho hạ tầng thiết yếu sẽ giúp bảo đảm tính nhất quán trong thực thi và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
Trong khi đó, với nguyên tắc phân bổ vốn ngân sách Trung ương, ĐB Đỗ Văn Yên đánh giá cao nguyên tắc ưu tiên vùng đặc biệt khó khăn và vùng dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, để phù hợp thực tiễn, ĐB cũng đề nghị bổ sung tiêu chí phân bổ theo “mức độ hoàn thành mục tiêu và hiệu quả giải ngân giai đoạn trước”.
“Việc gắn phân bổ vốn với hiệu quả thực thi sẽ tạo động lực mạnh mẽ đối với các địa phương trong công tác điều hành, đồng thời giảm tình trạng vốn chậm giải ngân hoặc đầu tư dàn trải, từ đó thúc đẩy tiến độ và nâng cao hiệu quả chương trình”, ĐB Đỗ Văn Yên nêu quan điểm.
Còn ĐB Cầm Hà Chung (Phú Thọ) cho rằng, đây là chương trình quy mô lớn, phạm vi rộng, liên quan trực tiếp đến mục tiêu phát triển bền vững quốc gia. ĐB đồng tình với việc tích hợp 3 lĩnh vực lớn là xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc, thiểu số và miền núi nhằm tạo tính đồng bộ, tránh trùng lặp, tăng hiệu quả sử dụng ngân sách.
Tuy nhiên, đối chiếu với thực tiễn triển khai giai đoạn 2021-2025, ĐB Cầm Hà Chung cho biết, việc gộp 3 nội dung trên mà không làm rõ cấu trúc sẽ gây khó khăn trong phân bổ nguồn lực, trách nhiệm chủ trì, kiểm tra, giám sát, đặc biệt là giải ngân vốn đầu tư, giải quyết các vấn đề đặc thù của cùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Bày tỏ sự đồng tình với nguyên tắc phân bổ nguồn lực khi dự thảo quy định nguyên tắc tập trung ưu tiên nguồn lực đầu tư cho các xã nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Tuy nhiên, theo ĐB Cầm Hà Chung, nếu không quy định rõ cơ cấu phân bổ theo từng hợp phần thì việc thực hiện sẽ gặp khó khăn, đặc biệt với hợp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi - nơi mà đa số địa phương không có khả năng cân đối ngân sách và rất khó đáp ứng yêu cầu vốn đối ứng.
Đặc biệt, để chương trình thực sự minh bạch, hiệu quả, theo ĐB Cầm Hà Chung cần phát huy mạnh mẽ vai trò của MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư. Vì vậy kiến nghị bổ sung các tổ chức trên không chỉ thực hiện giám sát, mà còn tham gia theo dõi quá trình thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ và sử dụng nguồn lực của chương trình.
Lo ngại vốn đối ứng quá lớn
ĐB Huỳnh Thị Ánh Sương (Quảng Ngãi) cho rằng tỷ lệ hộ nghèo thuộc nhóm người già yếu, khuyết tật, bệnh mãn tính, không nơi nương tựa... chiếm khoảng 25-30% tổng số hộ nghèo tại các tỉnh miền núi. Đây là nhóm không thể thoát nghèo, dù có tăng cường hỗ trợ sinh kế. Việc đưa nhóm đối tượng này vào nhóm bảo trợ xã hội sẽ đúng mục tiêu giảm nghèo, phản ánh đúng thực chất, đồng thời bảo đảm người không có khả năng lao động, được hưởng chính sách phù hợp, ổn định, lâu dài hơn, nhằm từng bước nâng mức sống của các hộ này, tiệm cận mức trung bình của cộng đồng.
ĐB Huỳnh Thị Ánh Sương cũng đề nghị làm rõ ưu tiên đầu tư cho vùng đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo và vùng đồng bào dân tộc thiểu số - nơi có tỷ lệ hộ nghèo cao, hạ tầng chưa đồng bộ, nhiều khó khăn, chi phí đầu tư lớn.
Nữ ĐB tỉnh Quảng Ngãi cũng nêu quan điểm về nguồn vốn ngân sách Nhà nước giai đoạn 2026-2035 là 500.000 tỷ đồng, trong đó vốn Trung ương là 100.000 tỷ đồng, vốn địa phương là 400.000 tỷ đồng, là một thách thức lớn đối với các địa phương. Trước băn khoăn này, ĐB đề nghị quy định tỷ lệ đối ứng phù hợp, như đối với các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách, địa phương đang nhận hỗ trợ ngân sách Trung ương từ 70% trở lên thì có quy định tỷ lệ đối ứng kinh phí thấp hơn các địa phương còn lại, hoặc không bắt buộc phải đối ứng kinh phí.
Đồng quan điểm, ĐB Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) cho biết, cơ cấu nguồn vốn như trên chưa phản ánh đúng năng lực tài chính của từng vùng miền. Theo ông, hiện nay đa số các tỉnh vùng dân tộc thiểu số và miền núi có thu ngân sách thấp. Nhiều tỉnh Tây Bắc chỉ đạt 2.000 đến 5.000 tỷ đồng/năm. Vùng Tây Nguyên và Tây Nam bộ cũng chủ yếu dựa vào hỗ trợ của Trung ương. Do vậy, yêu cầu địa phương đóng góp 80% tổng vốn như trên là rất khó khả thi.
“Trong dự thảo nghị quyết cũng chưa làm rõ cơ chế phân bổ vốn theo mức độ khó khăn, chưa quy định rõ tỷ lệ vốn cho hạ tầng thiết yếu, chuyển đổi số hay phát triển doanh nghiệp hợp tác xã. Trong khi đây là các nội dung then chốt. Để đạt mục tiêu nông thôn mới hiện đại và giảm nghèo bền vững. Vì vậy, tôi đề xuất tăng tỷ trọng ngân sách Trung ương lên 180.000 đến 200.000 tỷ đồng, việc này góp phần giảm áp lực cho địa phương. Cùng với đó, cần áp dụng phân bổ vốn theo 3 mức độ khó khăn, đảm bảo vốn chảy đúng nơi nghèo nhất, khó khăn nhất, tăng hiệu quả đầu tư, rút ngắn chênh lệch vùng miền, giúp địa phương chủ động kế hoạch phù hợp với năng lực và nhu cầu cụ thể”, ĐB Thạch Phước Bình nêu ý kiến.
