Với ước tính 20%-30% người trẻ tuổi đang gặp các vấn đề về suy giảm trí nhớ và gia tăng nhanh tỷ lệ người bệnh bị sa sút trí tuệ, Alzheimer trong quần thể những người từ 60 tuổi trở lên đang là những hồi chuông báo động. Thực trạng người bệnh “chưa già đã lú lẫn” đang có nguy cơ trở thành gánh nặng cho gia đình, xã hội.
Thủ phạm là “gốc tự do”
Dù vừa bước sang tuổi 60 nhưng bà Lê Thị Ph., ngụ phường Tân Thuận Đông, quận 7, TPHCM đã có những dấu hiệu khiến con cháu không khỏi buồn lòng. Lắm lúc ở nhà, bà P. lẩn quẩn lên xuống cầu thang, rồi lôi con gấu bông của đứa cháu nội ra “tắm”. Có hôm bà P. “tắm” con gấu bông tới 2-3 lần. Thậm chí có hôm đã ăn cơm buổi chiều nhưng đến khuya thức dậy bà P. gọi cô con dâu dọn cơm ăn vì bà… chưa ăn tối. Con cái tưởng bà P. bị bệnh thần kinh nhưng đưa sang Bệnh viện Nguyễn Tri Phương khám thì không tìm ra bệnh cụ thể mà chỉ chẩn đoán bị chứng hay quên… Bác sĩ Lê Đức Định Miên, Khoa Thần kinh Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, cho biết gặp khá nhiều trường hợp như bà P. “Có cụ già 70-80 tuổi bị lú lẫn, lẩm cẩm thì đã đành nhưng cũng có trường hợp mới 40-50 tuổi cũng mắc” - bác sĩ Miên nói và cho biết đó là dấu hiệu ban đầu của các bệnh lý thoái hóa não.
Khám bệnh tổng quát cho một bệnh nhân trung niên ở Bệnh viện quận 2 TPHCM.
Theo các chuyên gia y tế, quá trình trao đổi chất bình thường trong não hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn năng lượng chính là đường huyết (glucose máu). Khi đường huyết thấp (chẳng hạn lúc nhịn đói), não bộ chủ yếu sử dụng các xeton làm nhiên liệu cùng với một lượng nhỏ glucose. Nếu giảm glucose trầm trọng, có thể dẫn đến mất ý thức. Quá trình chuyển hóa các chất này để tạo ra năng lượng cần tiêu thụ một lượng lớn oxygen và cũng tạo ra rất nhiều các gốc tự do. Gốc tự do được xem như là nguồn gốc của sự lão hóa và các bệnh tật.
Gốc tự do có thể được sinh ra trong cơ thể bởi các quá trình chuyển hóa tự nhiên hoặc từ môi trường. Các yếu tố tăng sinh gốc tự do là lão hóa, thiếu dinh dưỡng, ô nhiễm môi trường, hút thuốc lá, stress, chấn thương, nhiễm trùng, nhiễm phóng xạ. Gốc tự do được tạo ra quá mức sẽ làm hủy hoại cấu trúc tế bào, gây rối loạn chức năng tế bào, gây chết tế bào. Ước lượng mỗi tế bào phải hứng chịu khoảng 10.000 gốc tự do tấn công mỗi ngày. Vì vậy, cơ thể chúng ta cần phải có các chất chống oxy hóa để bảo vệ và phòng thủ hữu hiệu trước sự gây hại của gốc tự do. Theo tính toán, trải qua 70 năm cuộc đời, cơ thể hình thành ước chừng đến 17 tấn gốc tự do.
Chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt cân đối
Theo tuổi tác, các gốc tự do ngày càng gia tăng trong cơ thể. Chúng tấn công mạnh vào mạch máu, gây tổn thương thành mạch máu, dẫn đến sự phát triển các mảng xơ vữa thành mạch, làm hẹp các động mạch và làm giảm lưu lượng máu lưu thông gây nên tình trạng thiếu máu cục bộ. Ở não bộ, tình trạng này sẽ gây ra thiếu máu não thoáng qua hoặc trầm trọng hơn là gây tai biến mạch máu não (đột quỵ). Theo bác sĩ Trần Chí Cường, chuyên gia mạch máu Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM, cứ 10 người bị tai biến mạch máu não thì có 3 người tử vong và một trong những nguyên nhân chính là xơ vữa thành mạch.
Trong khi đó, ngay ở tuổi trung niên, con người đã có thể bị suy giảm trí nhớ do sự lão hóa nhanh của các tế bào thần kinh trước sự gây hại của gốc tự do. Môi trường sống, stress, hoặc thiếu một số chất quan trọng khiến các gốc tự do trong cơ thể con người không ngừng sản sinh và gây hại lên não. Sau tuổi 25, mỗi ngày có khoảng 3.000 tế bào thần kinh não bị hủy đi mà không có sự sinh sản thêm, đồng thời chức năng não suy giảm do những liên kết giữa các tế bào thần kinh với nhau bị giảm cả về mặt số lượng lẫn chất lượng. Sự phá hoại của gốc tự do còn là một trong những tác nhân gây nên và thúc đẩy quá trình sa sút trí tuệ bằng cách làm chết hay tổn hại các tế bào thần kinh não, khiến cho các chức năng não rối loạn.
Bệnh sa sút trí tuệ thường có các biểu hiện như giảm trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ, rối loạn vận động, mất khả năng nhận biết đồ vật. Theo các chuyên gia y tế, cho đến nay chưa có phương pháp điều trị nào có thể làm đảo ngược hoàn toàn quá trình thoái hóa thần kinh. Tuy nhiên, chúng ta có thể ngăn ngừa và làm chậm quá trình thoái hóa thần kinh bằng các chất chống gốc tự do (chất chống oxy hóa) từ thiên nhiên. Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới đã khẳng định công dụng của chất chống oxy hóa giúp bảo vệ và ngăn ngừa các tác hại của gốc tự do.
Các thảo dược, trái cây và rau quả được chứng minh là nguồn cung cấp dồi dào các chất chống oxy hóa cho cơ thể và bộ não. Đồng thời, cần cải thiện môi trường sống, xây dựng đời sống tinh thần lạc quan (đọc sách, học ngoại ngữ, giao lưu với mọi người…), sinh hoạt điều độ (tránh căng thẳng, thư giãn, nghỉ ngơi…), dinh dưỡng hợp lý (ăn nhiều rau, củ, quả, không hút thuốc, nghiện rượu) và vận động đúng cách (nghe nhạc, đi bộ, đánh cờ…)…
NGỌC VÂN
