Liên tục bị bồi lấp và xuất lộ
Theo Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An, di vật tàu đắm được phát hiện tại ven biển Thịnh Mỹ (phường Hội An Tây, TP Đà Nẵng), cách Cửa Đại khoảng 4,7km về phía Nam. Con tàu nổi lên lần đầu cuối năm 2023, khi bờ biển sạt lở, cuốn trôi lớp cát phủ các cọc gỗ xếp hình xác tàu.
Phân tích mẫu gỗ cho thấy tàu có kích thước lớn, cấu trúc chắc chắn, kết hợp kỹ thuật đóng tàu Đông Nam Á và Trung Quốc. Gỗ bằng lăng, kiền kiền và thông được sử dụng, cùng chất xảm trét chống thấm, cho phép tàu thực hiện những chuyến hải trình dài. Tuy nhiên, con tàu nhiều lần bị cát vùi lấp, khiến các hoạt động tiếp theo chưa thể triển khai.
Đầu tháng 11-2025, mưa bão và sóng lớn làm phần trên tàu gần như hoàn chỉnh lộ diện. Ngày 8-11, tàu rộng 5m, dài 17,4m phần lộ, còn phần khác vẫn vùi cát. Các chi tiết giang, ván be, vách ngang, lô, sa quạ cùng dấu vết kỹ thuật đóng tàu hiện rõ.
Cơ quan chuyên môn đánh giá đây là di vật hiếm có, mang giá trị lịch sử hàng hải, thương mại và khảo cổ học, cần khai quật khẩn cấp và bảo quản cấp thiết. Di tích cách bờ biển khoảng 20m, mỗi khi thủy triều lên, sóng đánh mạnh sẽ vùi cát. Phương án tối ưu là dùng cừ Larsen ngăn nước, vừa tiết kiệm chi phí vừa hiệu quả, như từng áp dụng ở Bình Châu 2 (Việt Nam) và Seam Ngam (Thái Lan).
Bà Nguyễn Thị Anh Thi, Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng nhấn mạnh, đây là phát hiện khảo cổ quan trọng, gần như nguyên vẹn, góp phần làm rõ vai trò thương cảng Hội An trong mạng lưới giao thương quốc tế xưa. Việc bảo tồn di vật cần kỹ thuật hiện đại, kiến thức chuyên sâu và phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, nhà khoa học và cộng đồng, đảm bảo tính chân xác và bền vững lâu dài của con tàu.
Bảo tồn tàu cổ, mở hướng du lịch
Con tàu cổ vừa nổi lên lại tại ven biển phường Hội An Tây được các chuyên gia đánh giá là phát hiện khảo cổ đặc biệt, gần như nguyên vẹn, mang giá trị lịch sử, văn hóa và thương mại lâu đời.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học - Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, con tàu không chỉ quan trọng về mặt khảo cổ mà còn nằm trong môi trường biển khắc nghiệt, chịu tác động mạnh của sóng gió và nguy cơ xâm hại từ con người. Đây là bằng chứng vật thể hiếm hoi cho nền văn hóa ven bờ xứ Quảng và giúp nghiên cứu kỹ thuật đóng tàu, hoạt động giao thương, niên đại và bối cảnh văn hóa khu vực.
Ông kỳ vọng di sản này có thể kết nối với không gian đô thị cổ Hội An, trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách, đồng thời phục vụ nghiên cứu, trưng bày và giáo dục về lịch sử giao thương quốc tế cũng như văn hóa biển địa phương.
Trong khi đó, theo Tiến sĩ Nguyễn Đức Thành, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu công nghiệp rừng, việc bố trí địa điểm bảo quản cần tính toán ngay từ đầu, thuận tiện cho cả giai đoạn xử lý tạm thời lẫn chuyên sâu. Ông đề xuất thành phố quy hoạch một khu vực thống nhất, nơi triển khai toàn bộ quá trình khai quật, bảo quản và phục hồi tàu cổ, đồng thời hướng tới trưng bày, giới thiệu quy trình và phục vụ du khách. Khu vực này không chỉ cho con tàu hiện tại mà còn có thể xử lý các phát hiện khảo cổ biển tiếp theo, tiến tới hình thành bảo tàng tàu biển chuyên nghiệp.
Tiến sĩ Nguyễn Đức Thành cũng cho biết việc bảo quản gỗ ướt gồm hai giai đoạn: sơ cấp để loại muối và hợp chất nước biển, sau đó là bảo quản trị liệu lâu dài bằng dung dịch tiên tiến, phương pháp đã áp dụng thành công cho các tàu cổ tại Nhật Bản. Thời gian xử lý sơ cấp dự kiến khoảng một năm, bảo quản trị liệu có thể kéo dài 5–7 năm, kết hợp điều chỉnh nhiệt bằng năng lượng mặt trời và điện để tiết kiệm chi phí.
Tương tự, Tiến sĩ Nguyễn Văn Việt, Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á nhấn mạnh, đây là cơ hội xây dựng trung tâm nghiên cứu và bảo tàng tàu thuyền tại Việt Nam. Khai quật cần cẩn trọng, ghi nhận hiện vật bằng quét 3D để phục dựng, đồng thời bảo tồn kiến thức bản địa, phát triển du lịch văn hóa và nghiên cứu lịch sử biển Đông thời tiền hiện đại.
