Muôn hình vạn trạng của thông tin xấu độc
Cuối tháng 8, khi cả nước đang náo nức hướng về lễ Quốc khánh, mạng xã hội (MXH) bất ngờ xôn xao bởi một đoạn clip quay cảnh cụ ông 90 tuổi bị chặn không cho vào khu vực diễu binh vì “không mua chỗ”. Chỉ vài giờ, đoạn video đã nhận hàng chục ngàn lượt tương tác, gây bức xúc dư luận.
Nhưng sự thật được xác minh cụ ông được mời vào vị trí ưu tiên, còn người đăng clip, một nam sinh 20 tuổi, phải công khai xin lỗi vì “suy diễn do bức xúc cá nhân”. Câu chuyện ấy thêm một lần minh chứng cho sức lan truyền khủng khiếp của tin giả trên không gian mạng, vượt xa mọi giới hạn từng thấy ở các “web đen” ngày trước.
Nếu như trước đây, những thông tin xấu độc thường ẩn náu trong các trang web mờ ám, ít người truy cập, thì giờ đây, chúng đã dịch chuyển gần như hoàn toàn lên MXH. Facebook, TikTok, YouTube… trở thành “mảnh đất màu mỡ”. Dù các nền tảng có cơ chế kiểm duyệt, song tốc độ phát tán của tin giả vượt xa khả năng xử lý.
Thực tế cho thấy, từ những vụ việc nhỏ lẻ đến những chiến dịch có chủ đích, thủ đoạn đều ngày càng tinh vi. Tháng 4 vừa qua, Công an Lâm Đồng đã mời 4 người lên làm việc vì chia sẻ bài viết xuyên tạc việc sáp nhập đơn vị hành chính, bịa đặt rằng lực lượng công an “hợp thức hóa thâm hụt ngân sách”.
Hay ngày 9-9 mới đây, Công an tỉnh Lào Cai đã xử lý một nhóm người Trung Quốc lợi dụng MXH phát tán các clip chứa nội dung xuyên tạc, bịa đặt về phong tục, tập quán và đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Tả Van, tỉnh Lào Cai. Nội dung trong các clip không chỉ sai sự thật, mà còn mang tính bôi nhọ, làm lệch lạc hình ảnh văn hóa của đồng bào dân tộc.
Với sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI), đã mở ra một “phiên bản mới” cho những thủ đoạn cũ. AI, vốn mang lại nhiều giá trị trong kỷ nguyên số, lại bị lợi dụng thành công cụ nguy hiểm để chống phá. Các đối tượng có thể dùng phần mềm AI tạo tin giả, dựng video deepfake (ghép hình ảnh, âm thanh của người này vào người khác) lãnh đạo phát biểu sai sự thật, thậm chí thiết lập chatbot để tự động bình luận, tung ra những lời xuyên tạc nhằm củng cố niềm tin sai lệch cho cộng đồng mạng.
Dịp kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, nhiều tin bài giả mạo đã xuất hiện, được AI “đánh bóng” dưới vỏ bọc ngôn ngữ trau chuốt, hình ảnh sống động, khiến người đọc khó phân biệt thật giả. Vấn đề ở chỗ, lượng thông tin sai lệch được AI sản xuất ra khổng lồ, vượt xa khả năng xử lý thủ công của cơ quan chức năng.
Bên cạnh những KOLs (người có sự ảnh hưởng với cộng đồng), người nổi tiếng lan tỏa năng lượng tích cực, không ít trường hợp vô tình hoặc cố ý góp phần gieo rắc sai lệch. Một TikToker khá nổi tiếng ngang nhiên ghép hình ảnh phát biểu của ông Dương Khắc Mai, Phó trưởng Đoàn ĐBQH Lâm Đồng, với thông tin “đề xuất phạt người đi nhậu quá 20 giờ”, gây ra hơn 9.000 bình luận và hàng ngàn lượt chia sẻ, khiến ông phải đề nghị cơ quan chức năng làm rõ.
Trường hợp một KOLs nổi tiếng khác trên TikTok cũng bị xử phạt hành chính vì tung tin sai sự thật, tự xưng là “đại sứ hội chợ nông sản”. Hay mới đây, trong bài đăng chào mừng Quốc khánh 2-9, một tài khoản đã ghi sai tiêu ngữ “Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” thành “Tự do - Độc lập - Hạnh phúc”. Nhiều người đã phát hiện lỗi sai này, sau đó chủ tài khoản đã chỉnh sửa bài đăng và công khai xin lỗi...
Những ví dụ trên cho thấy, khi người nổi tiếng trượt chân trên không gian mạng, mức độ ảnh hưởng sai lệch nguy hại không kém gì chiêu trò của các thế lực thù địch.
Vừa là cơ hội, vừa là thách thức
Theo báo cáo của DataReportal, tính đến tháng 1-2025, Việt Nam có khoảng 79 triệu người dùng internet và 76 triệu tài khoản MXH, thuộc nhóm cao trên thế giới. Facebook, TikTok, Zalo, YouTube… đạt hàng chục triệu người dùng, tạo nên một “hệ sinh thái số” rộng lớn. Đây là lợi thế chưa từng có cho truyền thông, giáo dục, lan tỏa tri thức. Nhưng cũng chính “mặt trận” này, các thế lực thù địch triệt để lợi dụng để gieo rắc tin giả, xuyên tạc đường lối, chính sách.
Thực tế, từ tháng 9-2024 đến tháng 4-2025, Bộ Công an đã phối hợp ngăn chặn hơn 17.000 trang, tài khoản MXH vi phạm pháp luật. Chia sẻ tại Ngày An ninh mạng Việt Nam (5-8-2025), lãnh đạo Bộ Công an khẳng định nhiều cuộc tấn công mạng đã bị vô hiệu hóa, nhiều đối tượng lợi dụng không gian mạng xâm phạm an ninh trật tự, gây bất ổn xã hội đã bị xử lý nghiêm.
Một “thế trận an ninh nhân dân trên không gian mạng” từng bước được thiết lập, hướng đến một môi trường mạng an toàn, lành mạnh, góp phần bảo vệ chủ quyền quốc gia trong tình hình mới. Song song đó, các cơ quan chức năng đang xây dựng khung pháp lý cho công nghệ mới như AI, blockchain, tự động hóa…
Ở góc độ giải pháp, TS Đoàn Nguyễn Thùy Trang, Học viện Cán bộ TPHCM, nhấn mạnh, muốn thắng thế trên không gian mạng, không thể bỏ qua MXH. Đây là kênh tập trung công chúng, đặc biệt là giới trẻ; bỏ trống kênh này đồng nghĩa với tự làm mình yếu thế. Vì vậy, thông tin chính thống phải được chủ động phủ xanh không gian số bằng nội dung ngắn gọn, trực quan, hấp dẫn thay vì chỉ “chạy theo” để đính chính, không để “khoảng trống truyền thông” rơi vào tay các thế lực xấu.
Trong khi đó, TS Thân Ngọc Anh, Học viện Chính trị Khu vực 2, cho rằng, “lá chắn” căn cơ vẫn là nâng cao sức đề kháng thông tin cho người dân. Mỗi cá nhân cần kỹ năng phân biệt đâu là nguồn chính thống, từ báo chí, đài phát thanh, truyền hình, cơ quan có thẩm quyền, phát ngôn minh bạch và đâu là nội dung không rõ nguồn gốc, chưa kiểm chứng. Khi có nền tảng hiểu biết vững vàng, người dân sẽ tự nhận diện và phản bác thông tin sai lệch. Không gian mạng vì thế, không chỉ là nơi lan tỏa năng lượng tích cực, mà còn là mặt trận nóng bỏng của cuộc đấu tranh tư tưởng. Ở đó, mỗi người dân không chỉ là người sử dụng, mà còn là một “chiến sĩ” góp phần giữ gìn môi trường mạng trong sạch.
Hành động có trách nhiệm trên không gian mạng
Theo luật sư Hà Hải, Phó Chủ nhiệm đoàn Luật sư TPHCM, pháp luật hiện hành đã có những chế tài khá rõ ràng đối với hành vi tung tin giả. Về xử phạt hành chính, Nghị định 15/2020 (sửa đổi, bổ sung năm 2022) quy định hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, sai sự thật trên MXH có thể bị phạt từ 5-10 triệu đồng đối với cá nhân, từ 10-20 triệu đồng đối với tổ chức, đồng thời buộc phải gỡ bỏ nội dung vi phạm. Các cơ quan chức năng đã có nhiều hành động mạnh mẽ trong công tác phòng chống tin giả.
Dù vậy, xã hội hiện nay vẫn còn nhiều lo ngại trong việc ngăn chặn tin giả, đặc biệt trên các nền tảng xuyên biên giới. Việc các đối tượng lợi dụng AI và deepfake đang khiến việc kiểm soát và ngăn chặn tin giả trở nên khó khăn. AI có thể sản xuất hàng loạt nội dung trông như thật, trong khi deepfake được sử dụng để biến hình ảnh và giọng nói của người khác thành công cụ lan truyền tin giả.
Trong bối cảnh đó, cần có sự chung tay của cả Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng để xây dựng một không gian mạng lành mạnh, an toàn và đáng tin cậy. Hành động có trách nhiệm trên không gian mạng là cách tốt nhất mà mỗi cá nhân, tổ chức có thể bảo vệ mình và những người xung quanh.
