Phát triển nghề biển bền vững: Chuyển đổi phương thức đánh bắt, tập trung nuôi trồng

Qua rồi thời “vàng son”

Một buổi chiều đầu tháng 12, phóng viên Báo SGGP có mặt tại cảng cá làng chài Phước Tỉnh (xã Long Hải), nơi từng được mệnh danh là “làng tỷ phú” với đội tàu giã cào lớn nhất tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (trước đây).

Từ khoảng 800 cặp tàu, giờ đây số tàu hành nghề chỉ còn phân nửa nhưng hầu hết đang neo bờ. Hàng trăm tàu lớn nhỏ nằm dọc bến, thân tàu cũ kỹ, không hề có dấu hiệu chuẩn bị ra khơi. Nhiều chiếc tàu treo biển rao bán nhưng không có người mua.

Ngư dân Huỳnh Tấn Nhất (xã Long Hải) có hơn 30 năm gắn bó với nghề biển, từng sở hữu 4 cặp tàu giã cào, mỗi năm thu về trên 3 tỷ đồng. Thế nhưng, hơn 5 năm trở lại đây, tình hình thay đổi hoàn toàn, mỗi chuyến biển có khi lỗ tới 500 triệu đồng, ông buộc phải bán dần tàu để cầm cự với nghề.

Hàng trăm ngư dân khác hành nghề giã cào ở xã Long Hải cũng gặp cảnh tương tự. “Tôi bám biển hơn 40 năm nhưng chưa bao giờ thấy nghề giã cào khó khăn như hiện nay. Ngư trường đánh bắt ngày càng cạn kiệt, ngư dân ra khơi liên tục thua lỗ buộc phải neo đậu ở bờ. Nhưng tàu nằm bờ 5 đến 7 tháng thì thiết bị gần như hư hỏng.

Muốn vươn khơi phải tu bổ nhưng lại không có kinh phí đành phải bán tàu. Bán tàu sớm còn gỡ gạc trả tiền vay mượn, còn để lâu, tàu đầu tư 4-5 tỷ đồng cũng chỉ bán ve chai với giá vài trăm triệu đồng”, ông Nguyễn Tấn, một ngư dân lão luyện tại làng chài Phước Tỉnh, ngậm ngùi.

Trước bối cảnh đó, một số ngư dân đã chủ động mạnh dạn tìm kiếm hướng đi khác để vẫn bám biển, bám nghề hoặc gián tiếp với nghề biển. Ông Nguyễn Đình Ngọc (ở phường Vũng Tàu) đã quyết liệt bán tàu giã cào để đóng tàu mới, chuyển hẳn qua hành nghề lưới rê. Dù chi phí đầu tư ban đầu lên tới 6-7 tỷ đồng, nhưng hiệu quả kinh tế lại vượt trội: chi phí mỗi chuyến biển giảm một nửa, lợi nhuận tăng gấp 3-4 lần.

Ông Ngọc khẳng định: “Sự thay đổi này không chỉ vì kinh tế mà còn vì trách nhiệm với biển. Nếu tiếp tục khai thác tận diệt thì sau này con cháu sẽ không còn gì để bám biển. Muốn chuyển đổi, chủ tàu phải cải hoán toàn bộ, đồng thời học lại kỹ năng vận hành”.

Nghề gián tiếp cũng khá hiệu quả, điển hình là trường hợp của ông Nguyễn Văn Nhỏ, ngụ xã Long Hải, từ bỏ nghề giã cào hơn 30 năm hành nghề, tiên phong vận động thành lập tổ làm chả mực Thu Trâm. Tổ có 20 thành viên, tất cả đều là thân nhân, vợ con của các thuyền viên đánh bắt hải sản trên biển trong ấp Phước Hiệp.

Sau khi thành lập, các thành viên tốn khá nhiều thời gian nghiên cứu, tìm hiểu làm sao cho sản phẩm vừa ăn ngon, vừa bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm để thu hút người tiêu dùng, phải khác những sản phẩm của vùng miền khác, tồn tại và phát triển được lâu dài.

“Điểm độc đáo của chả mực Thu Trâm chúng tôi là tươi, mua nguyên liệu lúc ghe tàu vừa cập bến. Hàng tuần tổ sản xuất khoảng 1 tấn thành phẩm. Hiện các lao động trong tổ làm chả mực có thu nhập từ 6-8 triệu đồng/tháng, công việc lại nhẹ nhàng, vừa sức chị em phụ nữ”, ông Nhỏ cho biết.

Tương tự, ông Võ Văn Ê, cùng ngụ xã Long Hải, cũng đã chuyển hướng sang kinh doanh hải sản khô và chế biến. Việc chuyển đổi vừa tạo thêm nguồn thu nhập mới, vừa chủ động được đầu ra cho sản phẩm thay vì bị ép giá như trước. Ông chia sẻ, làm nghề này tuy vất vả nhưng vẫn giữ được sự gắn bó với biển và mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt.

Hỗ trợ chuyển đổi nghề

Mặc dù ngư dân xoay xở tìm hướng đi mới nhưng qua ghi nhận, kết quả tự chuyển đổi thành công còn khá khiêm tốn so với tổng thể. Chẳng hạn, tại xã Long Hải, ông Nguyễn Minh Tâm, Phó Chủ tịch UBND xã, cho biết, tàu cá hành nghề giã cào chiếm tỷ lệ khoảng 70%-80% lực lượng tàu thuyền có công suất lớn trên địa bàn, nhưng phần lớn nằm bờ.

Hiện nay, việc chuyển đổi nghề là vấn đề hết sức khó khăn. Đa phần ngư dân không muốn tiếp tục làm nghề cũ, nhưng chi phí chuyển đổi nghề quá lớn, nguồn lực hỗ trợ của địa phương hạn hẹp.

Để tháo gỡ khó khăn nói trên, ngày 28-11 vừa qua, Phó Chủ tịch UBND TPHCM Bùi Minh Thạnh ký ban hành Quyết định phê duyệt Dự án chuyển đổi nghề trong khai thác thủy sản trên địa bàn TPHCM.

Theo đó, từ năm 2025-2027 tập trung chuyển đổi các tàu cá không đủ điều kiện hoạt động; giai đoạn 2027-2030 tiếp tục thực hiện đối với các tàu cá có nhu cầu chuyển đổi nghề. Dự án tập trung vào việc chuyển đổi tàu khai thác ven bờ và vùng lộng sang các nghề như nuôi trồng thủy sản, dịch vụ thủy sản, các nghề khác không vi phạm pháp luật hoặc giải bản tàu cá.

Đối với tàu hoạt động ở vùng biển khơi có tác động lớn đến nguồn lợi thủy sản, dự án sẽ chuyển sang các nghề khai thác ít ảnh hưởng hơn đến môi trường. Một trong những mục tiêu quan trọng của dự án là thực hiện nghiêm các nhiệm vụ chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU); phát triển nghề khai thác thủy sản bền vững và có trách nhiệm, phù hợp với điều kiện thực tế của thành phố.

Về phương án chuyển đổi đối với nhóm tàu vùng bờ, sẽ chuyển đổi 100% tàu lưới kéo moi/ruốc sang nghề câu. Đối với nhóm tàu cá vùng lộng, sẽ chuyển đổi 50% tàu lưới kéo sang nghề lưới rê. Đối với nhóm tàu cá vùng khơi, chuyển đổi 20% tàu lưới kéo vùng khơi sang các nghề lưới rê, nghề câu, nghề chụp, nghề lồng bẫy,... phù hợp với hạn ngạch giấy phép khai thác thủy sản.

Tiếp đó, sẽ giúp ngư dân chuyển đổi từ nghề khai thác hủy diệt sang khai thác có chọn lọc; chuyển một số trường hợp sang làm nghề nuôi thủy sản, nghề hậu cần thủy sản theo nguyện vọng.

Để đảm bảo công tác chuyển đổi nghề trong khai thác thủy sản, tổng kinh phí hỗ trợ cho ngư dân chuyển đổi nghề khoảng 67,43 tỷ đồng, trong đó bao gồm kinh phí hỗ trợ chuyển đổi tàu cá và kinh phí hỗ trợ an sinh xã hội (ổn định đời sống, bảo hiểm xã hội, việc làm).

Trước mắt, các cơ quan chức năng sẽ xây dựng thí điểm một số mô hình chuyển đổi nghề tại phường Vũng Tàu, xã Long Hải trong năm 2025-2026 để ngư dân được nắm rõ và thực hiện.